Co ma toner wspólnego ze słodzikiem?

Co ma toner wspólnego ze słodzikiem?
4.10.2004
4.10.2004
Zajmuję się naprawą kserokopiarek i często używam słów toner lub deweloper (deweloper jest to proszek nakładający toner na powierzchnię bębna). Chcąc spradzić odmianę tych słów, napotkałem sprzecznośći. Encyklopedia PWN odmienia tonera, w słowniku ortograficznym podana jest odmiana toneru. Słownik programu Microsoft Word 2000 sugeruje pisownię tonera. Proszę o podanie prawidłowej odmiany.
Obie formy są w użyciu i obie powinniśmy uważać za poprawne. W dopełniaczu rzeczowników męskich nieżywotnych oboczność końcówek -a i -u nie jest bowiem niczym nadzwyczajnym. Autorzy słownika ortograficznego kierowali się zapewne analogią do nazw innych sypkich substancji, por. proszku, cukru, piasku, żwiru – wszystkie z końcówką -u. W tekstach przeważa jednak forma tonera, może dlatego, że większość rzeczowników na -er ma dopełniacz na -era.
Przykład toneru (tonera) mógłby być ilustracją tego, jak różne kryteria kolidują ze sobą, gdy chodzi o odmianę wyrazu. Podobny przykład, omawiany wcześniej w naszej Poradni, to słodzik. Ekspert językoznawca opowiedział się za formą słodziku, analogiczną do cukru, miodu, syropu, ale ludzie mówią na ogół słodzika, gdyż rzeczowniki na -ik tworzą przeważnie dopełniacz na -ika.
Wspólną cechą podanych przykładów jest to, że językoznawcy kierowali się w nich znaczeniem, a laicy budową wyrazu. Laicy odwołali się więc do tego, co łatwo dostępne, a eksperci do tego, co wymaga wnikliwych analiz. Można to spuentować dwojako: po pierwsze tak, że językoznawcy tworzą normę elitarną, a laicy normę obiegową; po drugie tak, że językoznawcy są „za mądrzy” i wyrokują na podstawie kryteriów zbyt subtelnych dla przeciętnego użytkownika języka, a przez to mało istotnych z punktu widzenia tego, jak język funkcjonuje na co dzień.
Oczywiście dwa przykłady to za mało, aby wyciągać daleko idące wnioski.
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego