Co znaczy powinien?

Co znaczy powinien?
5.05.2003
5.05.2003
Szanowni Państwo!
Jaki stopień nakazu zawiera w sobie słowo powinien? Czy oznacza, że ktoś jest zobowiązany do wykonania jakiejś czynności, czy też pozostawione to jest jego decyzji? Czy więc powinien coś zrobić oznacza raczej, że może coś zrobić, czy też, że musi to zrobić?
Czy określenie należy coś zrobić jest równoznaczne z powinno się coś zrobić, czy też należy niesie w sobie silniejszy nakaz?
Pozdrawiam
Kazimierz Chłobowski
Takie czasowniki w formie osobowej, jak powinien, może, musi oraz forma nieosobowa należy (także inne, nie będące przedmiotem pytania), wchodzą w skład czasowników tzw. modalnych, to znaczy wyrażających stosunek osoby mówiącej do tego, o czym ona mówi. Wypowiadając się na różne tematy, ludzie interpretują świat – w tym postępowanie własne i innych osób – w kategoriach obowiązku, przymusu, możliwości, konieczności itp., a także wolności człowieka (i różnego jej pojmowania) czy wyznawanego przez niego systemu wartości. Problem ma więc zakres szeroki, wykraczający znacznie poza kwestię znaczenia tych czasowników i poprawnego ich używania.
Ze znaczeniowo-pragmatycznego punktu widzenia można jednak spróbować wskazać najważniejsze cechy tych czasowników. I tak wypowiedzi typu „Jan może wziąć kredyt w banku” czy „Możemy wreszcie wyjechać” oznaczają, że osoba, o której mowa, zrobi to, jeśli zechce (nie ma obowiązku zrobienia tego, ale nie ma też przeszkód, które by jej to uniemożliwiały). Wypowiedzi z czasownikiem musi, np. „Muszę do końca tygodnia złożyć artykuł do druku”, wskazują na obowiązek wykonania czegoś, czego niewykonanie wiąże się na ogół z określonymi sankcjami. Podobne znaczenie ma czasownik należy, z tą jednak różnicą, że o ile czasownik musi dotyczy zwykle pojedynczych osób i sankcje będące konsekwencją niewykonania czegoś są najczęściej jasno określone (osoba, która tego nie zrobi, wie, na co się naraża), o tyle czasownikiem należy nazywamy obowiązki dotyczące ludzi w ogóle, czasem ludzi określonych grup zawodowych, wiekowych itp. Na przykład „Należy wykonywać polecenia przełożonych”, „Nie należy lekceważyć przepisów przeciwpożarowych”, „Należy słuchać się rodziców”. Powinności z kolei dotyczą większej liczby sfer działalności człowieka i są często formułowane w postaci tzw. sądów powinnościowych, które zawarte są na przykład i w Dekalogu, i w słownikach ortograficznych, i w podręcznikach dobrego wychowania. Możemy więc użyć sformułowań „Powinniśmy szanować innych”, „To zdarzenie w ogóle nie powinno mieć miejsca”, „Jan powinien zadbać o swój wygląd zewnętrzny”.
Małgorzata Marcjanik, prof., Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego