Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników męskich

Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników męskich

8.04.2024
8.04.2024

Dzień dobry,

Mam pytania dotyczące dopełniacza słowa ryś. Rozumiem, że formy rysi i rysiów są poprawne. Dlaczego istnieją dwie formy, skąd to wynika? Jaka jest historia ich powstania, która jest pierwotniejsza i „bardziej poprawna”? Może jest szerszy kontekst w tym temacie?

Bardzo dziękuję i pozdrawiam

Współcześnie w dopełniaczu liczby mnogiej rzeczowniki mające rodzaje męskie w liczbie pojedynczej (męskoosobowe, męskożywotne oraz męskonieżywotne) mogą przyjmować końcówki -ów lub -i/-y. Zdarza się też, że poprawne są formy z obiema końcówkami. W rzadkich wypadkach mamy do czynienia z formami bezkońcówkowymi (por. np. chrześcijanin – D. chrześcijan). Wybór końcówki zależy obecnie od różnych czynników – charakteru końcowej głoski, grupy głosek, przyrostka słowotwórczego albo nawet znaczenia wyrazu.

Kiedyś jednak obowiązywała dość restrykcyjna zasada, że w dopełniaczu liczby mnogiej męskie rzeczowniki twardotematowe mogły mieć wyłącznie końcówkę -ów, a miękkotematowe – tylko końcówkę -y/-i. Od dawna jednak zasada ta jest naruszana i w toku zmian językowych rzeczowniki miękkotematowe zaczęły dołączać końcówkę -ów jako jedyną możliwą (por. np. zięć – D. zięciów, więzień – D. więźniów, król – D. królów, dawna końcówka -i przetrwała tylko w sfrazeologizowanym określeniu święto Trzech Króli) albo jako oboczną do -y/-i (por. np. budyń – D. budyni albo budyniów, krokodyl – D. krokodyli albo krokodylów, przybysz – D. przybyszy albo przybyszów, ptyś – D. ptysi albo ptysiów). Do tej drugiej grupy zalicza się rzeczownik ryś, który ma oboczny dopełniacz pluralisrysi albo rysiów. W tym wypadku obie końcówki są równie poprawne i w żaden sposób nienacechowane stylistycznie (chronologicznie). Zdarza się bowiem czasami tak, że jedna z obocznych końcówek jest odczuwana jako przestarzała i w związku z tym występują rzadko, por. np. pisarz – D. pisarzy (przestarzała forma: pisarzów; występuje np. w tytule serii wydawniczej „Biblioteka Pisarzów Polskich”), działacz – D. działaczy (przestarzała forma: działaczów). Oboczne końcówki mają też czasami różny status normatywny, por. np. mecz – D. meczów, turniej – D. turniejów (w normie potocznej niektórzy dopuszczają jako oboczne formy: meczy i turniei, choć inni uznają je nadal za pozanormatywne).

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego