Drzwiś zamknęła?

Drzwiś zamknęła?
10.07.2006
10.07.2006
Witam!
Często słyszę, zwłaszcza u ludzi starszych, ale nie tylko, coś takiego: „Tyś jest głupi” albo „Gdzie wyście są?” czy też: „Drzwiś zamknęła?”. Tego typu wymowa mnie bardzo irytuje. Wydaje mi się, iż jest ona niepoprawna. Czy mam rację?? Proszę o odpowiedź. Z góry dziękuję.
Domyślam się, że nie chodzi Pani o wymowę, ale o budowę podanych zdań. Ich autorzy korzystają z właściwej polszczyźnie ruchomości końcówek czasu przeszłego czasowników: -(e)m, -(eś), -(e)śmy, -(e)ście. Zamiast „Ty jesteś głupi” (z końcówką -eś) można powiedzieć „Tyś jest głupi” (z końcówką , już bez -e-, bo po samogłosce). Podobnie zamiast „Drzwi zamknęłaś?” wolno zapytać „Drzwiś zamknęła?”.
Zdania z końcówką oderwaną od czasownika i doklejoną do innego wyrazu pojawiają się zwykle w języku mówionym, w związku z tym mają nacechowanie potoczne, niemniej jednak są poprawne. Zjawisko przenoszenia końcówki powoli zanika, co zgodne jest z Pani obserwacją, że zdania w rodzaju zacytowanych występują głównie w języku ludzi starszego pokolenia. Po pewnych spójnikach końcówka czasownikowa jest jednak obligatoryjna, a zdania takie nie mają charakteru potocznego i nie wydają się staroświeckie, np. „Chcę, żebyś posłuchał” (a nie „Chcę, żeby posłuchałeś”).
Z wymienionych przez Panią przykładów tylko środkowy może budzić wątpliwości, a to dlatego, że formalnym punktem wyjścia dla „Gdzie wyście są?” powinno być zdanie „Gdzie wy sąście?”, które jednak nie należy do poprawnej polszczyzny, nawet potocznej. Z kolei poprawne zdanie „Gdzie wy jesteście?” po przeniesieniu końcówki czasownikowej dałoby w efekcie wadliwe zdanie „Gdzie wy jest?”. Mimo tej asymetrii w stosunku do pozostałych przykładów zdania typu „Myśmy są…” i „Wyście są…” można uznać za poprawne w języku potocznym. Spotyka się je zresztą w literaturze – np. „Fajnie! Wyście są starzy wojacy – z uznaniem potwierdził Jeleń”. Por. też tekst dobrze znanej piosenki: „Witaj nam Polsko, myśmy są wojsko”.
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego