Dylematy składniowe

Dylematy składniowe

11.07.2024
11.07.2024

Witam,

które zdanie jest poprawne: "zrobił to jednym uderzeniem młotka" czy "zrobił to jednym uderzeniem młotkiem"?

Pozdrawiam

Główne człony przywołanego w pytaniu wypowiedzenia wchodzą w określone relacje składniowe. Czasownik (z)robić ma między innymi taki schemat składniowy: {ktoś (z)robi coś czymś}, por. np. babcia robi serwetki (metalowym) szydełkiem; zawodnik zrobił to (jednym) uderzeniem.

Rzeczownik młotek jest w przytoczonym zdaniu określeniem innego rzeczownika – uderzenie. Rzeczownik odczasownikowy uderzenie – jako człon nadrzędny wyrażenia – wymaga określonej formy przypadkowej. Możliwe są tu dwojakiego rodzaju konstrukcje składniowe, które mają nieco odmienne znaczenia. Uderzenie plus określenie w narzędniku oznacza ‘cios zadany komuś lub czemuś’, por. np. uderzenie młotkiem, siekierą; batem, biczem, paskiem, pejczem; łokciem, pięścią, ręką. Te określenia „narzędzi” stanowią w tym wypadku tzw. przydawkę dopełnieniową (zwaną również dopełniającą), która występuje tylko z rzeczownikami utworzonymi od czasowników i zachowuje się jak dopełnienie (uderzenie młotkiem, bo: uderzyć młotkiem; rzut kulą, bo: rzucać kulą). Ale uderzenie może również tworzyć inny schemat składniowy – z podrzędnikami w dopełniaczu – oznaczający: ‘gwałtowne, silne zetknięcie się czegoś z czymś’, por. np. uderzenie młotka, siekiery, kilofa, kija; uderzenia bomb; uderzenia wioseł. W tym wypadku owe „narzędzia” są przydawkami dopełniaczowymi.

Można domniemywać, że w przywołanym wypowiedzeniu chodzi o to drugie znaczenie, a więc poprawna będzie konstrukcja: zrobił to jednym uderzeniem młotka (= np. wbił gwóźdź jednym uderzeniem młotka).

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego