Gwarowe pioke ‘piekę’ na Podlasiu Północnym jest wynikiem przegłosu?

Gwarowe pioke ‘piekę’ na Podlasiu Północnym jest wynikiem przegłosu?

27.07.2021
27.07.2021

Szanowni Państwo,


na Podlasiu spotyka się formę 1 os. l.poj. czasu teraźniejszego  piokę  od czasownika  piec. Ciekaw jestem, czy w świetle rozwoju fonetyki naszego języka jest to prawidłowy rozwój fonetyczny, jak przy nieść-niosę (i wtedy jak rozumiem, "ja piekę" jest wstecznym wyrównaniem do innych form czasownika), czy też odwrotnie, mamy do czynienia z jakąś regionalną anomalią i wytworzył się przegłos tam, gdzie nie powinno go być.


Dziękuję za zajęcie się tym przypadkiem.

Łukasz

Podniesiona przez Pana wątpliwość znajduje oparcie w rzeczywistości. Udokumentowane potwierdzenie takich realizacji zawdzięczam prof. dr hab. Dorocie Rembiszewskiej z Instytutu Slawistyki PAN w Warszawie, znawczyni gwar Podlasia. Pioke (ale i pioko ‘pieką’) pojawia się regularnie w gwarach i języku potocznym Podlasia Północnego (np. w Supraślu – Wojciech Załęski, Z supraskiego na nasze, Supraśl 2005, s. 42; oni pioką macę, wieś Topolany, pow. białostocki – Justyna Straczuk, Cmentarz i stół, Toruń 2013, s. 179). W 2011 r. białostocki oddział "Gazety Wyborczej" opublikował Słownik mowy białostoczan, w którym podano połączenie wyrazowe pioko oczy. Czasownikowe formy pioke i pioko nie mogą być wynikiem regularnego przegłosu polskiego, ponieważ zachodził on tylko przed spółgłoskami przedniojęzykowo-zębowymi twardymi (t, d, s, z, n, r, ł), a k (oraz g i ch) jest spółgłoską tylnojęzykową. Trzeba w podanych formach widzieć rezultat analogii do takich form czasownikowych, jak ogólnopolskie  wlokę, wloką (wlec), zwlokę, zwloką (zwlec) itp. W gramatyce historycznej uznaje się je za przykłady (np. K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. III, Warszawa 2019) przegłosu nieregularnego, który dokonał się w nielicznych przypadkach przed k, g, ch (prócz podanych: macocha, świokier, ożóg, pożoga) oraz przed spółgłoskami wargowymi (np. poziomka, dziobać, ziomek). Zapewne do polszczyzny miast tego regionu przeniknęły z okolicznych gwar, a ze względu na znaczny stopień rozpowszechnieni za fonetyczny regionalizm w polszczyźnie Białegostoku, Augustowa czy Bielska Podlaskiego.

Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego