Hybrydy, tautonimy i fikcyjni fałszywi przyjaciele

Hybrydy, tautonimy i fikcyjni fałszywi przyjaciele

27.03.2024
27.03.2024

Szanowni Państwo,

czy istnieje specjalne określenie na zjawisko językowe, jakim jest neologizm udający zapożyczenie z obcego języka, ale w tym języku faktycznie nieznany osobom używającym go jako ojczystego?


Wydaje się, że przykładem takiego słowa jest "smoking", które udaje słowo angielskie, ale w znaczeniu w jakim używa się go w języku polskim, w ogóle w języku angielskim nie występuje. W języku francuskim też występuje przynajmniej kilka takich pseudoangielskich słów.


Łukasz

Wyrazy danego języka utworzone z morfemów – leksykalnych i słowotwórczych – pochodzących z różnych źródeł noszą ogólnie nazwę zapożyczeń sztucznych lub hybryd. Do tego typu zapożyczeń zaliczamy z jednej strony utworzone w czasach nowożytnych wyrazy złożone z elementów grecko-łacińskich, por. np. biologia (gr. bios ‘życie’ i gr. logos ‘słowo, nauka’) i telewizja (gr. tele i łac. visio z video, videre ‘widzieć’), z drugiej zaś neologizmy utworzone z morfemów polskich i zapożyczonych, obecnie najczęściej angielskich, por. np. ciucholand (ang. -land), góralburger (ang. -burger), herbatoholik (ang. (o)holic), plażing (ang. -ing).

Z rzeczownikiem smoking sprawa jest nieco bardziej skomplikowana. W języku angielskim występuje wyrażenie smoking jacket, które oznacza ‘poranny ubiór męski z miękkiej tkaniny wełnianej, krótki, luźny, o kroju zbliżonym do marynarki, z kołnierzem i mankietami’. A więc jest to rodzaj męskiej marynarki salonowej, noszonej do palenia tytoniu. W języku polskim taki strój określano mianem bonżurki (z fr. bonjour ‘dzień dobry’). Z czasem smoking jacket przekształcił się w dinner jacket, czyli w ‘półformalny męski strój wieczorowy, składający się z marynarki z klapami obszytymi jedwabiem lub atłasem, spodni z lampasami i kamizelki’. Sam smoking jacket zachował swoją pierwotną formę i był powszechnie noszony do palenia fajki i cygar.

Polszczyzna (tudzież inne języki) zapożyczyła na początku XX w. wyrażenie smoking (jacket), lecz w znaczeniu odnoszącym się do jego modowo przekształconej formy, czyli stroju określanego w krajach anglojęzycznych mianem dinner jacket. Rzeczownik smoking jest zatem zapożyczeniem naturalnym (a nie sztucznym), w którego wypadku doszło do zmiany znaczenia. W języku źródłowym wyraz ten oznacza co innego niż w języku biorcy. Wyrazy lub wyrażenia mające podobne lub identyczne brzmienie albo pisownię w różnych (zwykle w dwóch) językach, ale odmienne znaczenie są nazywane tautonimami lub fałszywymi przyjaciółmi tłumacza (ang. false friend; fr. faux ami; niem. falscher Freund).

Jeszcze innym zjawiskiem są tzw. fikcyjni fałszywi przyjaciele, czyli wyrazy danego języka, które swoją formą pisowniową i/lub brzmieniową przypominają formy obce, lecz nie mają żadnych formalnych odpowiedników w językach obcych, por. np. polskie blamaż i niemieckie Blamage – formy „wyglądające” na francuskie, ale niemające formalnego odpowiednika we francuszczyźnie.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego