Hybrydy, tautonimy i fikcyjni fałszywi przyjaciele
Szanowni Państwo,
czy istnieje specjalne określenie na zjawisko językowe, jakim jest neologizm udający zapożyczenie z obcego języka, ale w tym języku faktycznie nieznany osobom używającym go jako ojczystego?
Wydaje się, że przykładem takiego słowa jest "smoking", które udaje słowo angielskie, ale w znaczeniu w jakim używa się go w języku polskim, w ogóle w języku angielskim nie występuje. W języku francuskim też występuje przynajmniej kilka takich pseudoangielskich słów.
Łukasz
Wyrazy danego języka utworzone z morfemów – leksykalnych i słowotwórczych – pochodzących z różnych źródeł noszą ogólnie nazwę zapożyczeń sztucznych lub hybryd. Do tego typu zapożyczeń zaliczamy z jednej strony utworzone w czasach nowożytnych wyrazy złożone z elementów grecko-łacińskich, por. np. biologia (gr. bios ‘życie’ i gr. logos ‘słowo, nauka’) i telewizja (gr. tele i łac. visio z video, videre ‘widzieć’), z drugiej zaś neologizmy utworzone z morfemów polskich i zapożyczonych, obecnie najczęściej angielskich, por. np. ciucholand (ang. -land), góralburger (ang. -burger), herbatoholik (ang. (o)holic), plażing (ang. -ing).
Z rzeczownikiem smoking sprawa jest nieco bardziej skomplikowana. W języku angielskim występuje wyrażenie smoking jacket, które oznacza ‘poranny ubiór męski z miękkiej tkaniny wełnianej, krótki, luźny, o kroju zbliżonym do marynarki, z kołnierzem i mankietami’. A więc jest to rodzaj męskiej marynarki salonowej, noszonej do palenia tytoniu. W języku polskim taki strój określano mianem bonżurki (z fr. bonjour ‘dzień dobry’). Z czasem smoking jacket przekształcił się w dinner jacket, czyli w ‘półformalny męski strój wieczorowy, składający się z marynarki z klapami obszytymi jedwabiem lub atłasem, spodni z lampasami i kamizelki’. Sam smoking jacket zachował swoją pierwotną formę i był powszechnie noszony do palenia fajki i cygar.
Polszczyzna (tudzież inne języki) zapożyczyła na początku XX w. wyrażenie smoking (jacket), lecz w znaczeniu odnoszącym się do jego modowo przekształconej formy, czyli stroju określanego w krajach anglojęzycznych mianem dinner jacket. Rzeczownik smoking jest zatem zapożyczeniem naturalnym (a nie sztucznym), w którego wypadku doszło do zmiany znaczenia. W języku źródłowym wyraz ten oznacza co innego niż w języku biorcy. Wyrazy lub wyrażenia mające podobne lub identyczne brzmienie albo pisownię w różnych (zwykle w dwóch) językach, ale odmienne znaczenie są nazywane tautonimami lub fałszywymi przyjaciółmi tłumacza (ang. false friend; fr. faux ami; niem. falscher Freund).
Jeszcze innym zjawiskiem są tzw. fikcyjni fałszywi przyjaciele, czyli wyrazy danego języka, które swoją formą pisowniową i/lub brzmieniową przypominają formy obce, lecz nie mają żadnych formalnych odpowiedników w językach obcych, por. np. polskie blamaż i niemieckie Blamage – formy „wyglądające” na francuskie, ale niemające formalnego odpowiednika we francuszczyźnie.