Interpunkcja quasi-zdań podrzędnych

Interpunkcja quasi-zdań podrzędnych
17.03.2017
17.03.2017
Szanowni Państwo,
frapowała i nadal frapuje mnie uwaga 2 reguły [363]. Kiedy uznajemy, że zdanie jest rozwinięte, a kiedy „pozornie rozwinięte”? Z przykładów podanych w WSO wnioskowałbym, że już choćby dwa wyrazy świadczą o rozwinięciu. Zdaniem dr. Malinowskiego tak nie jest, o czym świadczą dwie porady zawierające w tytułach frazę „Zależy w jakim sensie”. Podobnie dr Wolański zaaprobował interpunkcję „nie wiem dlaczego tak” w odpowiedzi na jedno z moich pytań.
Z wyrazami szacunku
Czytelnik
Uwaga druga w regule [363] 90.A.2. WSO mówi, że przecinek należy pominąć przed zaimkami względnymi wprowadzającymi takie pozorne zdania podrzędne, które nie są rozwijane.

Wspomniana reguła opatrzona jest nagłówkiem Wyrazy wprowadzające zdanie podrzędne. Kluczowe dla właściwej interpretacji uwagi opatrzonej numerem drugim jest rozumienie pojęcia zdania podrzędnego, które nie jest rozwijane, a więc jest „pozorne”.
Zacznijmy od ustaleń fundamentalnych. Zdanie podrzędnie składa się z dwóch wypowiedzeń składowych – ze zdania nadrzędnego (określanego) i podrzędnego (określającego). Treść wypowiedzenia podrzędnego uzupełnia brakującą lub tylko zapowiedzianą część wypowiedzenia nadrzędnego, mianowicie jego podmiot, orzecznik, przydawkę, dopełnienie lub okolicznik. Warto też przypomnieć, iż zdanie w ujęciu składniowym (a na tym w głównej mierze opierają się reguły interpunkcyjne) to wypowiedzenie z obecną formą osobową czasownika.
Uwaga druga odnosi się do zdań typowych dla stylu potocznego, w których człon podrzędny nie stanowi formalnie zdania gramatycznego, ponieważ będący fundamentem zdania czasownik (ewentualnie wraz ze swoimi określeniami) został poddany elipsie. Natomiast ów element czasownikowy istnieje in potentia, por. np.
Nie dostał medalu i nie miał pojęcia dlaczego [go nie dostał].
Widział w poczekalni pacjentów, lecz nie wie dokładnie ilu [ich widział].
Spierali się cały dzień, ale chyba nie wiedzieli do końca o co [się spierali].


Elipsa stwarza konstrukcję niekompletną z punktu widzenia składniowego, lecz zamkniętą znaczeniowo.
A zatem o „nierozwinięciu” zdania podrzędnego świadczy przede wszystkim brak osobowej formy czasownika.
Nie ma tu znaczenia liczba wyrazów towarzyszących zaimkowi względnemu. Ważniejszy jest ich charakter. Jeśli towarzyszą mu wyrazy niesamodzielne znaczeniowo (jak przyimki, spójniki i partykuły, które nie mogą pełnić funkcji równoważników), przecinka nie postawimy, por. np. powiedz gdzie i kiedy; wiedział po co; wiedział dlaczego nie. Jeśli natomiast po zaimku wystąpią wyrazy samodzielne znaczeniowo, przecinek jest konieczny, np. wiem, kto to; nie wiem, jak dalej.
Z jeszcze inną sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy zaimki występują w pewnych skostniałych zwrotach. Wówczas także nie postawimy przed nimi przecinka. Ten właśnie wypadek ilustrują przykłady: zależy w jakim sensie czy nie wiem dlaczego tak (, a nie inaczej).

PS Bardzo serdecznie dziękuję za konsultację Panu Doktorowi Maciejowi Malinowskiemu.
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego