Jak wymawiamy wyraz dżdżownica

Jak wymawiamy wyraz dżdżownica

11.07.2021
25.06.2021

Ciekawi mnie, jak wymówić wyraz dżdżownica. Ostatnio usłyszałem, jak ktoś (lektor filmu) wymówił ten wyraz, jako [drzdżownica], gdzie "drz" brzmiało, jak w wyrazie "drzwi". Ponieważ nie znalazłem bezpośredniej odpowiedzi w internecie, poszukałem wskazówek w pokrewnych językach.

-w rosyjskim deszcz to dożd

-w bułgarskim - dyżd

-w c-s - dożg

W tych przykładach d i ż to osobne dźwięki rozdzielone smgł., która u nas wypadła. Tak więc czy rozdzielenie między d i ż nie powinno być i u nas zachowane?

W nagłosie wyrazu dżdżownica występuje spółgłoska podwojona (inaczej: geminata). W normie wzorcowej wymowy geminaty spółgłoskowe możemy realizować dwojako – albo jako dwie kolejno wymawiane spółgłoski (tzw. wymowa literowa, por. IPA: [ʤ̑ʤ̑ɔvʲɲiʦ̑a], AS: [ǯǯovʹńica]), albo jako wydłużone wersje pojedynczych spółgłosek (por. IPA: [ʤ̑ːɔvʲɲiʦ̑a], AS: [•ǯovʹńica]). Z pierwszej możliwości użytkownicy języka polskiego korzystają rzadziej, głównie podczas wymowy szczególnie starannej. Geminata realizowana częściej – jako wydłużona wersja pojedynczej spółgłoski – trwa w zależności od mówcy od 1,5 raza do 3 razy dłużej od swojej podstawy. Jakiekolwiek rozdzielanie głoski [ʤ̑]/[ǯ] w nagłosie omawianego tu wyrazu (np. typu: [ḍʒ]/[ḍž] jak w wyrazie [ḍʒvʲi]/[ḍžvʹi]) będzie błędem wymawianiowym.

Porada opublikowana: 25.06.2021

Adam Wolański
  1. 11.07.2021

    Nie mogę sobie wyobrazić, w jaki sposób technicznie można by wymówić podwójną spółgłoskę zwartą lub zwarto-szczelinową jako wydłużoną wersję. Przykład, który pan podał, dotyczy chyba tylko spółgłosek szczelinowych i nosowych, które technicznie da się wymówić jako dwie pojedyncze lub jedną długą. Zdawało mi się, że wariantywność wymowy może dotyczyć tylko spółgłosek /p/, /t/ i /k/, które podwojone można wymówić albo jako [p̚p], [t̚t], [k̚k], albo podwójnie [pp], [tt], [kk], gdzie ta pierwsza wymowa może brzmieć jak wydłużona, jest tam jednak spółgłoska zatrzymana, czyli wymawiana bez plozji. W jaki więc sposób można przedłużyć spółgłoskę zwartą lub zwarto-szczelinową [ʤː]? Przecież w przypadku tych spółgłosek liczbę plozji można policzyć, czego nie można zrobić w przypadku spółgłosek, które można przedłużać.

    Czytelnik
  2. 11.07.2021

    Przykro mi, ale nie ma Pan/Pani racji. Wydłużanie artykulacji może dotyczyć wszystkich spółgłosek, w tym również zwarto-wybuchowych ([p b t d k g]) oraz afrykat ([t͡s d͡z t͡ɺ d͡ʒ t͡ɕ d͡ʑ]). Dłuższe wymówienie pojedynczej głoski nie polega na zwiększaniu liczby plozji, lecz na wydłużaniu iloczasu segmentu zwarcia lub iloczasu segmentu szumowego następującego po plozji, która pojawia się zarówno podczas artykulacji spółgłosek zwarto-wybuchowych, jak i afrykat (w wypadku tych drugich jest zazwyczaj słaba z uwagi na silny komponent szumowy charakterystyczny dla sybilantów).

    Realizacje geminat zwarto-szczelinowych w postaci wydłużonej pojedynczej spółgłoski opisują m.in. E. Thurgood i G. Demenko w artykule pt. Phonetic Realizations of Polish Geminate Affricates (https://www.internationalphoneticassociation.org/icphs-proceedings/ICPhS2003/papers/p15_1895.pdf).

    Za konsultację merytoryczną zagadnienia realizacji fonetycznej geminat w polszczyźnie chciałbym gorąco podziękować Pani Profesor Anicie Lorenc, kierownik Pracowni Fonetyki Stosowanej im. Marii Przybysz-Piwko na Uniwersytecie Warszawskim.

    Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego