Kowale
Niedaleko miejscowości, w której się wychowałem, są Kowale – Pańskie i Księże. Jeździło się do Kowali, było się z Kowali. Obecnie mieszkam gdzie indziej (na Dolnym Śląsku) i tu też są Kowale. Ale jest się z Kowal i jeździ się do Kowal.
Skąd ta różnica (poza zwyczajem)?
Według Wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części wszystkie występujące w Polsce wsie, części wsi, części miast, osady oraz przysiółki o nazwie Kowale mają w dopełniaczu postać Kowali albo – rzadziej – Kowalów. Wieś Kowale w gminie Oborniki Śląskie (województwo dolnośląskie) ma w dopełniaczu końcówkę -i. Urzędowa kodyfikacja sankcjonuje najczęściej lokalny zwyczaj odmiany danego toponimu.
Opisana powyżej oboczność końcówek wynika z tego, że rzeczowniki rodzaju męskiego mogą przyjmować w dopełniaczu liczby mnogiej końcówki -ów lub -i/-y. Kiedyś panowała zasada, że rzeczowniki twardotematowe mają końcówkę -ów, a miękkotematowe – końcówkę -y/-i. Współcześnie zasada ta jest naruszana. Stąd też nazwa Kowale, która jest miękkotematowa i powinna mieć końcówkę -i, ma również oboczną końcówkę -ów.
-
25.01.2024
Zwyczajowo nazwę osiedla Kowale wrocławianie odmieniają w dopełniaczu następująco: Kowal (nie Kowali, nie Kowalów). Uzasadnienie wydaje się proste: jeszcze w latach 60. XX wieku na terenie miasta istniały kuźnie, stąd potrzeba zróżnicowania informacji „Przyjechał od Kowal” (od strony osiedla Kowale) i „Przyjechał od Kowali/Kowalów”, co można by zrozumieć błędnie jako „Przyjechał z kuźni”). Oczywiście opinia językoznawcy byłaby bezcenna.
Urszula Gardner -
3.02.2024
Szanowna Pani,
bardzo dziękujemy za przesłaną informację. Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części, na który się powoływałem w swojej odpowiedzi, nie zawiera zasadniczo gminnych nazw osiedli (odnotowuje tylko nazwy dzielnic jako części miast). Rzeczywiście w wypadku wrocławskiej oraz również gdańskiej nazwy osiedla mamy do czynienia z bezkońcówkowym dopełniaczem Kowal, por. np.
Nowa Politechniczna będzie elementem większego układu tramwajowego, rozciągającego się od Kowal do Jelitkowa.
Skrzyżowanie rozbudowane, ale żeby zjechać od Kowal na Psie Pole, trzeba przejechać wiadukt, objechać rondo, znowu przejechać wiadukt i dopiero wjechać na ślimak.
Nie mam, niestety, przekonania co do słuszności Pani tezy o tym, że formy bezkońcówkowa oraz z końcówką różnicowały w żywej mowie poszczególne znaczenia, por. Przyjechał od Kowal (= ‘przyjechał od strony osiedla Kowale’) w odróżnieniu od Przyjechał od kowali (= ‘przyjechał z kuźni’). Gdyby było tak, jak Pani sugeruje, to z podobnym zjawiskiem mielibyśmy również do czynienia w wypadku jakiejś części pozostałych nazw miejscowych Kowale. Znakomita większość z nich powstała bowiem dlatego, że ich mieszkańcy trudnili się kowalstwem i były w nich kuźnie. Okoliczna ludność także chciałby różnicować formy w celu komunikowania w żywej mowie odmiennych znaczeń. A jednak takiego zróżnicowania form nie obserwujemy w wypadku innych miejscowości. Wzór odmiany, który jest podawany we wskazanym wyżej Wykazie, kodyfikuje zazwyczaj formy stosowane przez mieszkańców danej miejscowości (lub ich znaczącą większość).
Być może jest po prostu tak, że w wypadku Wrocławia, Gdańska i zapewne jeszcze innych miejsc ów lokalny zwyczaj jest odmienny i należy go uszanować.
Łączę pozdrowienia
Adam Wolański
