Kowalski i inni
23.02.2010
23.02.2010
Kowalski jest jednym z najpopularniejszych polskich nazwisk, Ciesielski czy Kołodziejski średnio, natomiast prawie nie spotyka się Szewskich czy Krawieckich. Wszystkie te nazwiska pochodzą od nazw popularnych zajęć, szewc i krawiec nie są egzotyczniejsi od kowala (podobnie nazwiska Szewczyk i Krawczyk nie odstają aż tak od Kowalczyka). Czy istnieje jakaś językowa teoria, skąd te dysproporcje w przypadku końcówki -ski?
Kowalski jest jednym z najpopularniejszych polskich nazwisk, Ciesielski czy Kołodziejski średnio, natomiast prawie nie spotyka się Szewskich czy Krawieckich. Wszystkie te nazwiska pochodzą od nazw popularnych zajęć, szewc i krawiec nie są egzotyczniejsi od kowala (podobnie nazwiska Szewczyk i Krawczyk nie odstają aż tak od Kowalczyka). Czy istnieje jakaś językowa teoria, skąd te dysproporcje w przypadku końcówki -ski? Nazwiska z przyrostkiem -ski (-cki, -dzki) pochodzą na ogół od nazw miejscowych, a więc nazwisko Kowalski pierwotnie oznaczało kogoś, kto pochodził z miejscowości Kowal, Kowala, Kowale. Nawet współcześnie jest ich w Polsce blisko 50, a takich o nazwach Szewce, Krawce o wiele mniej. Te nazwy miejscowości pochodzą oczywiście od wyrazów pospolitych kowal, szewc, krawiec, ale proszę zauważyć, że związek nazwiska z wyrazem pospolitym był tu pośredni.
W takim razie powszechność nazw miejscowych od rzeczownika kowal była pierwszym czynnikiem wpływającym na szczególną popularność nazwiska Kowalski (jest też dużo innych nazwisk od tej podstawy). Trzeba ponadto uwzględnić, że zawód kowala był dawniej wysoko ceniony, bo kowalstwo służyło m.in. kuciu broni. Zygmunt Gloger podaje, że w dawnej Polsce dobry rycerz musiał mieć umiejętność ukucia sobie miecza czy też podkowy, a z przekazów historycznych znani są nawet książęta, którzy parali się tym zajęciem. Istotnym czynnikiem musi też być dawność tego typu nazwisk i tego konkretnego nazwiska (było notowane już w poł. XIV w.).
Kolejna przyczyna jego popularności wiąże się z ciągle powszechnym przekonaniem, że nazwiska z przyrostkiem -ski są nazwiskami szlacheckimi. Muszę podkreślić, że znaczna część takich nazwisk nie ma nic wspólnego ze szlachectwem, skoro jednak od dawna są uznawane się za lepsze od innych, wiele osób przyjmowało je, aby dodać sobie splendoru (zwyczaj ten wyśmiewano już w XVI w.). Z tego zapewne powodu osoby dokonujące urzędowej zmiany nazwiska często wybierają właśnie nazwiska o takim zakończeniu.
Działały też niewątpliwie inne względy, np. brzmienie nazwiska, ale te wymienione były zapewne decydujące. Wniosek stąd taki, że nazwisko Kowalski zyskało popularność w wyniku działania wielu sprzyjających czynników.
W takim razie powszechność nazw miejscowych od rzeczownika kowal była pierwszym czynnikiem wpływającym na szczególną popularność nazwiska Kowalski (jest też dużo innych nazwisk od tej podstawy). Trzeba ponadto uwzględnić, że zawód kowala był dawniej wysoko ceniony, bo kowalstwo służyło m.in. kuciu broni. Zygmunt Gloger podaje, że w dawnej Polsce dobry rycerz musiał mieć umiejętność ukucia sobie miecza czy też podkowy, a z przekazów historycznych znani są nawet książęta, którzy parali się tym zajęciem. Istotnym czynnikiem musi też być dawność tego typu nazwisk i tego konkretnego nazwiska (było notowane już w poł. XIV w.).
Kolejna przyczyna jego popularności wiąże się z ciągle powszechnym przekonaniem, że nazwiska z przyrostkiem -ski są nazwiskami szlacheckimi. Muszę podkreślić, że znaczna część takich nazwisk nie ma nic wspólnego ze szlachectwem, skoro jednak od dawna są uznawane się za lepsze od innych, wiele osób przyjmowało je, aby dodać sobie splendoru (zwyczaj ten wyśmiewano już w XVI w.). Z tego zapewne powodu osoby dokonujące urzędowej zmiany nazwiska często wybierają właśnie nazwiska o takim zakończeniu.
Działały też niewątpliwie inne względy, np. brzmienie nazwiska, ale te wymienione były zapewne decydujące. Wniosek stąd taki, że nazwisko Kowalski zyskało popularność w wyniku działania wielu sprzyjających czynników.
Jan Grzenia
