Które rzeczowniki -ika, -yka należą do wyjątków?

Które rzeczowniki -ika, -yka należą do wyjątków?
6.03.2011
6.03.2011
Witam!
Czy mogliby Państwo polecić publikację, która w wyczerpujący sposób objaśnia zasady akcentowania słów w języku polskim, zwłaszcza zakończonych na -ika / -yka? Czy akcent w słowach takich jak judaistyka, katoliku, periodykach lub Kostaryce we wszystkich przykładach jest proparoksytoniczny?
Pozdrawiam,
Kamil
Publikacji, o jakiej Pan myśli, chyba nie ma. Można skorzystać ze słowników wymowy polskiej (stosunkowo skromnych) oraz z ogólnych informacji zawartych we wprowadzeniach do nich. Użyteczne jest też hasło problemowe akcent w słownikach poprawnej polszczyzny PWN.
W publikacjach tych podaje się, że akcent proparoksytoniczny (czyli na sylabie trzeciej od końca) mają tylko te wyrazy na -ika, -yka, które pochodzą z łaciny (do polszczyzny mogły oczywiście trafić bezpośrednio z innych języków) bądź utworzone zostały na wzór tego rodzaju nazw łacińskich. Ponadto pochodne nazwy osób, np. reprezentantów dyscyplin badawczych, mają taki sam akcent, por. mateMAtyka (nauka), ale także – kogo? – mateMAtyka (przedstawiciela tej nauki).
Akcent związany z konkretnym ciągiem dźwięków (w powyższym przykładzie MA) może znaleźć się na sylabie trzeciej od końca (jak w przykładach wyżej) bądź na przedostatniej (jak zwykle w polszczyźnie, por. mateMAtyk jak PAtyk). Teoretycznie mógłby się znaleźć na sylabie czwartej od końca (np. mateMAtykami), ale tak nie akcentujemy, byłby to przykład wymowy hiperpoprawnej.
Spośród wyrazów, które Pan wymienił, judaistyka ma akcent na trzeciej sylabie od końca, ale Kostaryka na przedostatniej (słowo to nie pochodzi z łaciny, tylko z języka hiszpańskiego). Słowo katoliku (zgaduję, że miejscownik i wołacz od katolik) jest też akcentowane na sylabie przedostatniej (nie pochodzi od rzeczownika na -ika), podobnie periodykach (z tego samego powodu).
Ogólnie biorąc, nie warto rozszerzać listy wyrazów na -ika, -yka mających nietypowy dla polszczyzny akcent, gdyż akcentowanie ich w taki sposób jest zjawiskiem recesywnym. Poleca się tak akcentować w języku starannym, publicznym, ale już w swobodnej wymowie może to brzmieć pretensjonalnie.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego