Nazwy jednostek wojskowych – różności pisowniowe

Nazwy jednostek wojskowych – różności pisowniowe

24.05.2024
24.05.2024

Szanowni Państwo,

zastanawia mnie zapis nazw formacji wojskowych w publikacjach historycznych. W różnych publikacjach wygląda to inaczej.

* „1. kompania «Wigry»” — „1 Kompania «Wigry»” — „2. pluton Kompanii Szturmowej «Wigry»”.

* „1. kompania wigierska” — „Pierwsza Kompania Wigierska”.

* „15 Pułk Ułanów Poznańskich” — „15. pułk Ułanów Poznańskich” — (a dalej w tekście forma skrócona, zapisywana albo wielką, albo małą literą, np. „nastroje w Pułku były wysokie”, ale już „dowódcą w batalionie był…”).

* „…zajmował się oddział «Wigrier»” — „na miejsce dotarł 3. Oddział”.

Które z tych form warto by uznać za wzorcowe i trzymać się ich konsekwentnie?

Oficjalne – historyczne i współczesne – nazwy samodzielnych jednostek wojskowych traktuje się zasadniczo jako nazwy własne i zapisuje od wielkiej litery, por. np.

  • 2. Centralna Składnica Sprzętu Czołgowo-Samochodowego
  • 2. Dywizyjny Punkt Zaopatrzenia
  • 12. Batalion Rozpoznawczy Ułanów Podolskich
  • Dywizjon 303
  • 8. Grudziądzki Batalion Walki Radioelektronicznej im. gen. bryg. Zygmunta Podhorskiego
  • 1. Oddział Ochrony Pogranicza
  • 1. Pułk Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej
  • 15. Pułk Ułanów Poznańskich
  • 7. Kołobrzeski Pułk Piechoty
  • 112. Batalion Zabezpieczenia Wojsk Obrony Wewnętrznej
  • 6. Wojskowy Skład Materiałów Pędnych i Smarów
  • 3. Pułk Ułanów Śląskich
  • 33. Nyski Pułk Zmechanizowany

W nazewnictwie niesamodzielnych pododdziałów stojących najniżej w hierarchii wojska (drużyna, pluton, kompania) stosuje się zasadniczo małą literę, por. np.

  • 3. pluton chemiczny
  • 1. kompania piechoty zmotoryzowanej

Nazwy pododdziałów najwyższej rangi – batalionów lub dywizjonów – zapisujemy już wielkimi literami, por. np.

  • 21. Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej im. gen. dyw. Józefa Zająca
  • 14. Suwalski Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej

Konspiracyjna organizacja „Wigry” powstała w 1939 r. jako wojskowa organizacja kadrowa, która na wypadek otwartych działań zbrojnych miała wystawić batalion wojska. Plany te udało się zrealizować w 1943 r. „Wigry” stanowiły batalion zorganizowany w dwie kompanie. Oficjalna nazwa tej harcerskiej jednostki bojowej – walczącej w okresie powstania warszawskiego – to „Wigry”. Nazwa gatunkowa batalion (→ batalion „Wigry”) stanowi wyraz pospolity zapisywany od małej litery, por. też: batalion „Dzik” i batalion „Gustaw”.


Inne kwestie związane z zapisem nazw jednostek wojskowych:

1. Zgodnie z ogólną regułą interpunkcyjną po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe stawiamy kropkę (reguła [340/87.4] w WSO). Numery jednostek wojskowych nie są tu wyjątkiem. Zasady interpunkcyjne pozwalają jednak pomijać kropkę, jeśli z kontekstu jednoznacznie wynika, że użyty został liczebnik porządkowy. W wypadku nazw jednostek zapisywanych wielkimi literami tak się właśnie dzieje, stąd poprawny jest zapis oboczny, por.

  • 15. Pułk Ułanów Poznańskich albo 15 Pułk Ułanów Poznańskich

Niejednoznaczność może dotyczyć nielicznych zapisów z liczebnikiem jeden, por. np.

  • Uderzył na czele 1 szwadronu (= jednego szwadronu)
  • Uderzył na czele 1. szwadronu (= pierwszego szwadronu).

2. Liczebniki wchodzące w skład nazwy jednostki wojskowej można zapisywać cyfrowo (współcześnie są to cyfry arabskie) lub słownie. Wszystko zależy od przyjętej konwencji. Najczęściej – w celu skrócenia zapisu – stosuje się zapis cyfrowy. W historycznych nazwach jednostek wojskowych mogą występować oznaczenia w postaci znaków liczb rzymskich, por. np.

  • 15. Pułk Ułanów Poznańskich (lub: 15 Pułk Ułanów Poznańskich) albo Piętnasty Pułk Ułanów Poznańskich
  • 1. Dywizja Pancerna (lub: 1 Dywizja Pancerna) albo Pierwsza Dywizja Pancerna
  • II Armia Wojska Polskiego albo Druga Armia Wojska Polskiego

3. Nazw jednostek wojskowych zasadniczo nie ujmuje się w cudzysłów. Wyjątek czyni się w wypadku tzw. członów różnicujących, przy czym reguła mówi, że MOŻNA je wyróżniać cudzysłowem, ale nie trzeba tego robić, por. np.

  • Armia „Poznań” lub Armia Poznań
  • batalion „Wigry” lub batalion Wigry
  • 2. Pułk Piechoty KOP „Karpaty” lub 2. Pułk Piechoty KOP Karpaty
  • 21. Warszawski Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy” lub 21. Warszawski Pułk Piechoty Dzieci Warszawy

Użycie cudzysłowu jest wskazane szczególnie wówczas, gdy posługujemy się samym członem różnicującym, por. np.

  • Od 8 sierpnia „Wigry” walczyły w składzie zgrupowania „Róg”, pozostając batalionem odwodowym.

4. W tekście zazwyczaj bywa tak, że przy pierwszym powołaniu podaje się pełną nazwą jednostki wojskowej. Kiedy w kolejnych zdaniach odwołujemy się do tej nazwy, możemy ją zapisać w sposób skrócony w postaci określonego rzeczownika (tj. armia, dywizja, batalion itd.). W takim wypadku norma ortograficzna pozwala nam użyć – do zapisu tego rodzaju rzeczownika – zarówno wielkiej, jak i małej litery, por. np.

  • 5. Saska Dywizja Piechoty została sformowana 1944 r. w rejonie Łukowa. Po zakończeniu działań wojennych Dywizja ochraniała granicę zachodnią.

albo

  • 5. Saska Dywizja Piechoty została sformowana 1944 r. w rejonie Łukowa. Po zakończeniu działań wojennych dywizja ochraniała granicę zachodnią.

6. Skrótowce wieloczłonowych nazw jednostek są zapisywane małymi bądź wielkimi literami w zależności od poziomu w hierarchii. Do zapisywania skrótów do pułku włącznie należy używać małych liter, a od brygady wzwyż – dużych, por. np.

  • 21. BSP (= 21. Brygada Strzelców Podhalańskich), ale: 1. bsp (= 1. Batalion Strzelców Podhalańskich)
  • 6. BDP (= 6. Brygada Powietrznodesantowa), ale: 16. bpd (= 16. Batalion Powietrznodesantowy)

Reasumując: w wielu wypadkach zapis jest oboczny. Należy przyjąć określoną konwencję i się jej konsekwentnie trzymać w danym tekście lub cyklu publikacji.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego