Nie będę potrafiła?

Nie będę potrafiła?
2.02.2009
2.02.2009
Ostatnio dość często słyszę w TV (w serialach, dyskusjach ludzi wykształconych) tego rodzaju konstrukcje składniowe: „Nie będę potrafiła tego zrobić”, „Banki same będą potrafiły zadbać o swoje interesy” itd. Mam więcej wynotowanych podobnych przykładów. Uczono mnie w mojej wileńskiej szkole, że nie można tworzyć czasu przyszłego złożonego od czasowników dokonanych.
Pozdrawiam i dziękuję.
Reguła, której uczono Pani w szkole, pozostaje w mocy, tylko czasownik potrafić jest odczuwany przez niektóre osoby jako niedokonany. Dzieje się tak zapewne dlatego, że trudno w nim rozpoznać przedrostek po-. Dawniej, gdy potrafić kogoś znaczyło 'spotkać go' i pozostawało w bliskim związku z trafić, dokonany aspekt czasownika potrafić był bardziej widoczny. Dziś, gdy potrafić kojarzymy tylko z niedokonanym umieć lub być w stanie, nasuwają się nam formy właściwe czasownikom niedokonanym: będę potrafić, będziesz potrafiła, potrafiący, potrafiąc itp.
Słowniki polskie już od przedwojnia opisują potrafić jako czasownik dwuaspektowy, podczas gdy słownik Orgelbranda wydany w połowie XIX wieku w mieście, w którym Pani pobierała nauki, traktował go tylko jako dokonany. Dziś liczne przykłady jego użycia można oczywiście rozumieć dwojako, np. „Nie wiem, czy potrafię” może znaczyć, 'Nie wiem, czy zdołam' albo 'Nie wiem, czy umiem'. I tylko formy czasu przyszłego złożonego oraz imiesłowy na -ąc, -ący wciąż nasuwają wątpliwości i spotykają się z negatywną oceną.
Warto zauważyć, że paradygmat czasownika potrafić jest dziurawy też w innych miejscach: nie używamy form trybu rozkazującego (potraf?) ani gerundium (potrafienie?). Co najciekawsze, nie używamy też imiesłowu uprzedniego (potrafiwszy?). Czyżbyśmy stracili orientację co do aspektu czasownika potrafić tak dalece, że wolimy w ogóle nie używać form, których użycie ograniczone jest do jednego z aspektów?
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego