Nie jako spójnik
Szanowna Poradnio!
Proszę o podanie poprawnej pisowni wyrażenia mąż(?)nie(?)mąż, dama(?)nie(?)dama. Dane z różnych poradni i blogów językowych są rozbieżne. Czy na ortografię ma wpływ znaczenie? Mam na myśli, że może chodzić o niepewność, czy to jest mąż, czy nie, ale może też chodzić o cechę (na wzór biało-czerwona), że np. osoba wygląda jak dama, ale zachowuje się jak (np.) kuchta; że ubiera się po męsku (mąż), ale zachowuje jak kobieta.
W pytaniu chodzi najpewniej o wyrażenia, w których nie nie jest partykułą przeczącą, lecz spójnikiem (tzw. spójnik równorzędny centralny). Jako spójnik nie jest zawsze zapisywane rozdzielnie z wyrazem, który poprzedza. W funkcji tej nie występuje albo między dwiema identycznymi formami tego samego wyrazu (por. pkt 1–3), albo też między dwoma różnymi rzeczownikami (por. pkt 4). W obu tych kontekstach jest poprzedzane przecinkiem.
Nie jako spójnik komunikuje, że:
1. obiekt lub stan rzeczy, o którym się mówi, ma pewne cechy czegoś należącego do kategorii znanej nadawcy, ale mówiący nie ma co do tego pewności, por. np.
- Człowiek, nie człowiek, sięgał mu zaledwie do pasa.
- Pada, nie pada, chyba mży.
- Pies, nie pies, wygląd ma nietypowy.
2. mówiący nie wie, na którą z dwóch przeciwnych możliwości powinien się zdecydować, waha się, jak postąpić, por. np.
- Jechać, nie jechać, sam nie wiem.
- Żenić się, nie żenić, oto jest pytanie.
3. stan rzeczy, który określa mówiący, zachodzi niezależnie od tego, czy występują przywołane przez niego okoliczności, czy też nie, por. np.
- Brzydka, nie brzydka, kogoś do tańca zaprosić trzeba.
- Poeta, nie poeta, musimy z nim porozmawiać.
- Święto, nie święto, posprzątać trzeba.
4. osoba lub rzecz należąca do zakresu drugiego rzeczownika ma wyróżniające się cechy, pozytywne lub negatywne, wskazane przez pierwszy rzeczownik, por. np.
- Anioł, nie człowiek.
- Cacko, nie samochód.
- Diabeł, nie dziewczyna.
