Nikt, masa

Nikt, masa
29.12.2015
29.12.2015
Jaką „płeć” ma słowo nikt? W nocnej (28.12.2015 r.) audycji Trójki o obrzędach noworocznych w Polsce rozmówczyni red. Sosnowskiego powiedziała: W tej wsi nikt nie wyszedł za mąż w ubiegłym roku. Popieram dążenie kobiet do akcentowania płci w określeniach, ale tu chyba trudno będzie.
Razi mnie – nie wiem, czy słusznie – użycie słowa masę w zdaniu Było tam masę ludzi. Wydaje się, że jeśli już, to Była tam masa ludzi.
Nikt łączy się z wyrazami rodzaju męskiego, a zatem usłyszane przez Pana zdanie było poprawne pod względem gramatycznym. Jest jednak pewna niezręczność w łączeniu go z nazwami czynności, które mogą wykonywać tylko kobiety – a tak stało się w przytoczonej wypowiedzi. Mamy też pewne opory przed używaniem go w sytuacjach, w których odnosi się on wyłącznie do kobiet – jeśli np. klasa szkolna składa się z samych uczennic, to raczej nie powiemy: Nikt nie przyszedł na lekcję, lecz np. Żadna uczennica nie przyszła na lekcję. Tworzenie zdań typu Nikt nie wyszedł za mąż czy Nikt nie przyszedł (gdy mowa o samych kobietach) nie jest jednak błędne.
W zdaniach:
Było tam masę ludzi
i
Była tam masa ludzi
mamy do czynienia z dwoma typami użycia słowa masa. W drugim jest ono rzeczownikiem, w pierwszym – przysłówkiem (taką kwalifikację podają Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza, PWN 2008 oraz Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, PWN 2004, natomiast Multimedialny słownik szkolny PWN, red. M. Bańko, Warszawa 2006 uznaje to użycie za liczebnikowe).
Niewątpliwie poprawne są zdania z masą – rzeczownikiem:
Była tam masa ludzi
Masa dzieci wyjechała na wakacje
Czekała na niego masa spraw.
Jednak także i zdania z przysłówkiem (liczebnikiem) mającym tylko formę masę (nawet wtedy, gdy nie jest to biernik) są uważane za poprawne na niższym poziomie normy językowej (w normie potocznej, użytkowej) – wspomniane słowniki rejestrują takie przykłady:
Masę spraw zwaliło mu się na głowę (Wielki słownik poprawnej polszczyzny)
W tym roku masę dzieciaków nie wyjechało na wakacje (Multimedialny słownik…).
Przyznam jednak, że – choć akceptowane przez słowniki – mnie takie użycia nieco rażą. Gdybym musiała poprawić czyjś tekst, napisany językiem potocznym, zapewne bym je zostawiła, natomiast sama ich nie używam. Na szczęście mamy wpływ na język, którym się posługujemy, i nie musimy stosować form, które nam nie odpowiadają.
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego