Od zenit przymiotnik zenitalny
ostatnio miałem wątpliwość, czy przymiotnik od słowa zenit to zenitalny czy zenitarny. Czy istnieją jakieś konkretne reguły, kiedy tworzymy przymiotnik przy użyciu jednego formantu, a kiedy drugiego?
Z wyrazami szacunku
Czytelnik
17.12.2018
17.12.2018
Szanowni Państwo,ostatnio miałem wątpliwość, czy przymiotnik od słowa zenit to zenitalny czy zenitarny. Czy istnieją jakieś konkretne reguły, kiedy tworzymy przymiotnik przy użyciu jednego formantu, a kiedy drugiego?
Z wyrazami szacunku
Czytelnik
Derywat przymiotnikowy od słowa zenit miał zawsze postać zenitalny, czyli z sufiksem -alny, gdyż od wyrazów kończących się na -t w taki właśnie sposób tworzy się adiectiva, np. horyzont – horyzontalny, incydent – incydentalny, instrument – instrumentalny, sakrament – sakramentalny. Niekiedy istnieją od tego odstępstwa. Funkcjonuje w polszczyźnie rzeczownik rudyment (łac. rudimentum ‘zaczątek, początek’, od rudis ‘surowy, nieokrzesany’), od którego przymiotnik brzmi rudymentarny (a nie: rudymentalny). Prawdopodobnie leksykografowi, który się na niego w przeszłości zdecydował, posłużył za wzór galicyzm rudimentaire. Następnie do podstawy rudimentair- dodał on sufiks -ny, i tak powstała rodzima formacja przymiotnikowa rudymentarny. Warto dodać, że do dzisiaj mamy w obiegu (na zasadzie oboczności) przymiotniki dokumentalny i dokumentarny, chociaż o wiele częściej używa się tego pierwszego (np. film dokumentalny, relacja dokumentalna, materiał dokumentalny itp.). Skąd się to bierze? Otóż za podstawę słowotwórczą formy dokumentalny wzięto latynizm documentum (document- + sufiks -alny > dokumentalny), a za podstawę słowotwórczą formy dokumentarny francuski przymiotnik documentaire (documentair- + sufiks -ny > dokumentarny). W wypadku formy zenitalny sprawa była o wiele prostsza: Francuzi mówią i piszą zénithal, a nie: zénithaire.
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie