Od zenit przymiotnik zenitalny

Od zenit przymiotnik zenitalny
17.12.2018
17.12.2018
Szanowni Państwo,
ostatnio miałem wątpliwość, czy przymiotnik od słowa zenit to zenitalny czy zenitarny. Czy istnieją jakieś konkretne reguły, kiedy tworzymy przymiotnik przy użyciu jednego formantu, a kiedy drugiego?
Z wyrazami szacunku
Czytelnik
Derywat przymiotnikowy od słowa zenit miał zawsze postać zenitalny, czyli z sufiksem -alny, gdyż od wyrazów kończących się na -t w taki właśnie sposób tworzy się adiectiva, np. horyzont – horyzontalny, incydent – incydentalny, instrument – instrumentalny, sakrament – sakramentalny. Niekiedy istnieją od tego odstępstwa. Funkcjonuje w polszczyźnie rzeczownik rudyment (łac. rudimentum ‘zaczątek, początek’, od rudis ‘surowy, nieokrzesany’), od którego przymiotnik brzmi rudymentarny (a nie: rudymentalny). Prawdopodobnie leksykografowi, który się na niego w przeszłości zdecydował, posłużył za wzór galicyzm rudimentaire. Następnie do podstawy rudimentair- dodał on sufiks -ny, i tak powstała rodzima formacja przymiotnikowa rudymentarny. Warto dodać, że do dzisiaj mamy w obiegu (na zasadzie oboczności) przymiotniki dokumentalny i dokumentarny, chociaż o wiele częściej używa się tego pierwszego (np. film dokumentalny, relacja dokumentalna, materiał dokumentalny itp.). Skąd się to bierze? Otóż za podstawę słowotwórczą formy dokumentalny wzięto latynizm documentum (document- + sufiks -alny > dokumentalny), a za podstawę słowotwórczą formy dokumentarny francuski przymiotnik documentaire (documentair- + sufiks -ny > dokumentarny). W wypadku formy zenitalny sprawa była o wiele prostsza: Francuzi mówią i piszą zénithal, a nie: zénithaire.
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego