Odmiana nazwisk obcych z przyimkami

Odmiana nazwisk obcych z przyimkami
16.04.2018
16.04.2018
Szanowni Państwo!
Bardzo proszę o wyjaśnienie, jak poprawnie odmienić nazwiska takich artystów, jak: Girolamo da Campagna, Guglielmo della Porta, Juan Pantoja de la Cruz, Jacopo Barozzi da Vignola, Giovanni da Bologna. Skąd czerpać wiedzę na temat odmiany nazwisk obcych z przyimkami? Słowniki zalecają, by nazwiska odmieniać, ale można w nich spotkać nazwiska z przyimkami, przy których odnotowano, że są nieodmienne… Rodzi się pytanie, dlaczego niektóre są nieodmienne.

Renata
Męskie nazwiska obce – z przyimkami typu: de, da, della itp. bądź bez nich – zakończone na samogłoskę -e, -i, -o oraz niewymawianą spółgłoskę wygłosową w sylabie pod akcentem – mimo iż da się je włączyć do wzorców polskiej fleksji – często pozostają nieodmienione. Tendencja do nieodmienności wynika przede wszystkim z obcości brzmienia i dotyczy nazwisk o mniejszym zakresie użycia, por. np. Jan de Brito, z Janem de Brito (zamiast: z Janem de Britą), o Janie de Brito (zamiast: o Janie de Bricie). Norma nakazuje przy tym, aby takie nieodmienione nazwisko zawsze było używane wraz z odmienionym imieniem, tytułem lub innym określeniem. Gdyby nazwisko wystąpiło samo, por. np. prace de Brito, odbiorca uznałby, że należy do kobiety. Z drugiej strony – ze względów stylistycznych – trudno przy każdym wystąpieniu, szczególnie gdy są one liczne, jak np. w tekście monografii – podawać nazwisko z imieniem. Jest to poważny powód do tego, by każde odmienne nazwisko – odmieniać.
Innym powodem braku odmienności jest to, że czasami mamy do czynienia z niespolszczonym przydomkiem utworzonym od nazwy geograficznej, a nie z nazwiskiem w rozumieniu nowożytnym. Takich niespolszczonych przydomków nie odmieniamy. Dotyczy to wielu osób żyjących w średniowieczu i renesansie, por. np. Gottfried von Straßburg (= ‘Gotfryd ze Strasburga’), D. Gottfrieda von Straßburg (nie: *Gottfrieda von Straßburga), Msc. o Gottfriedzie von Straßburg (nie: *o Gottfriedzie von Straßburgu).
Jeśli zatem przywołane w pytaniu nazwy własne są nazwiskami i – z uwagi na charakter tekstu – będziemy ich często używać, powinniśmy je odmieniać:
da Bologna: D. da Bologni, Msc. o da Bologni;
da Campagna: D. da Campagni, Msc. o da Campagni;
da Vignola: D. da Vignoli, Msc. o da Vignoli;
de la Cruz: D. de la Cruza, Msc. o de la Cruzie;
della Porta: D. della Porty, Msc. o della Porcie.
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego