Orzeczenie imienne a orzeczenie modalne
Dzień dobry,
czy czasownik „być” zawsze musi być używany w połączeniu z imiesłowem biernym czasowników niedokonanych (tak wyczytałem w poradni językowej jednego z uniwersytetów)? Mam bowiem takie zdanie: „Forma zajęć musi być dobrana do wieku uczestników”. Czy jest ono błędne i „być” koniecznie należy zmienić na „zostać”?
Wyrazy: być, bywać, stać się, stawać się, zrobić się itp. pełną funkcję czasowników posiłkowych w orzeczeniu imiennym, będącym jednym z rodzajów orzeczenia złożonego (analitycznego). Część orzeczenia utworzonego za ich pomocą nazywamy łącznikiem, a część orzekającą coś o podmiocie – orzecznikiem. Orzecznik, który – jak wskazuje nazwa orzeczenia – ma charakter imienny, może być rzeczownikowy lub przymiotnikowy, przy czym w tym drugim wypadku jego funkcję może sprawować imiesłów przymiotnikowy.
W wypowiedzeniach w czasie przeszłym rzeczywiście istnieje związek pomiędzy słowami posiłkowymi być i zostać a aspektem czasownika, od którego został utworzony dany imiesłów. Po być regularnie stosuje się imiesłów przymiotnikowy przeszły bierny od czasowników niedokonanych, co wskazuje na przebieg danej czynności w czasie lub jej powtarzalność, por. np.
- Inwestycja była realizowana przez wiele lat.
- Teleturniej był oglądany przez wielu widzów.
Tymczasem słowo posiłkowe zostać łączy się regularnie z imiesłowami przymiotnikowymi utworzonymi od czasowników dokonanych, co sygnalizuje, że czynność, o której mowa w zdaniu, została już zakończona, por. np.
- Inwestycja została zrealizowana dwa lata temu.
- Teleturniej został obejrzany w tym sezonie przez trzy miliony widzów.
W zdaniach ze słowem posiłkowym być w czasie teraźniejszym mogą występować zarówno formy imiesłowu przymiotnikowego przeszłego biernego (aspekt niedokonany i dokonany), jak i formy imiesłowu przymiotnikowego przeszłego czynnego (aspekt dokonany), por. np.
- Ta ustawa jest pisana od miesięcy.
- Ta ustawa jest napisana w sposób karygodny.
- Plotki są niesione przez wrogów.
- Dywan jest zupełnie zaniesiony błotem.
- To zadanie jest zrozumiałe.
- Liście tych drzewek są zwiędłe.
W wypowiedzeniu przywołanym w pytaniu w ogóle nie mamy do czynienia z orzeczeniem imiennym, lecz z innym typem orzeczenia złożonego, jakim jest tzw. orzeczenie modalne. Orzeczenie tego rodzaju składa się z jednego z czasowników modalnych (czyli wyrażających subiektywny stosunek mówiącego do treści własnej wypowiedzi, np. chcieć, móc, musieć, należyi trzeba) oraz konotowanego bezokolicznika. Zdanie jest sformułowane poprawnie. Użyto w nim czasu teraźniejszego w funkcji omnitemporalnej, będącego świetnym środkiem do wyrażania stwierdzeń o charakterze ponadczasowym.
W czasie teraźniejszym przy tego rodzaju orzeczeniu można użyć zarówno imiesłowu od czasownika dokonanego, jak i niedokonanego, co oczywiście niuansuje znaczenia, por.
- Forma zajęć musi być dobrana do wieku uczestników.
- Forma zajęć musi być dobierana do wieku uczestników.