Orzeczenie imienne a orzeczenie modalne

Orzeczenie imienne a orzeczenie modalne

13.05.2024
13.05.2024

Dzień dobry,

czy czasownik „być” zawsze musi być używany w połączeniu z imiesłowem biernym czasowników niedokonanych (tak wyczytałem w poradni językowej jednego z uniwersytetów)? Mam bowiem takie zdanie: „Forma zajęć musi być dobrana do wieku uczestników”. Czy jest ono błędne i „być” koniecznie należy zmienić na „zostać”?

Wyrazy: być, bywać, stać się, stawać się, zrobić się itp. pełną funkcję czasowników posiłkowych w orzeczeniu imiennym, będącym jednym z rodzajów orzeczenia złożonego (analitycznego). Część orzeczenia utworzonego za ich pomocą nazywamy łącznikiem, a część orzekającą coś o podmiocie – orzecznikiem. Orzecznik, który – jak wskazuje nazwa orzeczenia – ma charakter imienny, może być rzeczownikowy lub przymiotnikowy, przy czym w tym drugim wypadku jego funkcję może sprawować imiesłów przymiotnikowy.

W wypowiedzeniach w czasie przeszłym rzeczywiście istnieje związek pomiędzy słowami posiłkowymi być i zostać a aspektem czasownika, od którego został utworzony dany imiesłów. Po być regularnie stosuje się imiesłów przymiotnikowy przeszły bierny od czasowników niedokonanych, co wskazuje na przebieg danej czynności w czasie lub jej powtarzalność, por. np.

  • Inwestycja była realizowana przez wiele lat.
  • Teleturniej był oglądany przez wielu widzów.

Tymczasem słowo posiłkowe zostać łączy się regularnie z imiesłowami przymiotnikowymi utworzonymi od czasowników dokonanych, co sygnalizuje, że czynność, o której mowa w zdaniu, została już zakończona, por. np.

  • Inwestycja została zrealizowana dwa lata temu.
  • Teleturniej został obejrzany w tym sezonie przez trzy miliony widzów.

W zdaniach ze słowem posiłkowym być w czasie teraźniejszym mogą występować zarówno formy imiesłowu przymiotnikowego przeszłego biernego (aspekt niedokonany i dokonany), jak i formy imiesłowu przymiotnikowego przeszłego czynnego (aspekt dokonany), por. np.

  • Ta ustawa jest pisana od miesięcy.
  • Ta ustawa jest napisana w sposób karygodny.
  • Plotki są niesione przez wrogów.
  • Dywan jest zupełnie zaniesiony błotem.
  • To zadanie jest zrozumiałe.
  • Liście tych drzewek są zwiędłe.

W wypowiedzeniu przywołanym w pytaniu w ogóle nie mamy do czynienia z orzeczeniem imiennym, lecz z innym typem orzeczenia złożonego, jakim jest tzw. orzeczenie modalne. Orzeczenie tego rodzaju składa się z jednego z czasowników modalnych (czyli wyrażających subiektywny stosunek mówiącego do treści własnej wypowiedzi, np. chcieć, móc, musieć, należyi trzeba) oraz konotowanego bezokolicznika. Zdanie jest sformułowane poprawnie. Użyto w nim czasu teraźniejszego w funkcji omnitemporalnej, będącego świetnym środkiem do wyrażania stwierdzeń o charakterze ponadczasowym.

W czasie teraźniejszym przy tego rodzaju orzeczeniu można użyć zarówno imiesłowu od czasownika dokonanego, jak i niedokonanego, co oczywiście niuansuje znaczenia, por.

  • Forma zajęć musi być dobrana do wieku uczestników.
  • Forma zajęć musi być dobierana do wieku uczestników.
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego