Orzeczenie przy podmiocie szeregowym
Dzień dobry,
chciałbym się zapytać, czy poniższe zdanie jest poprawne (czy orzeczenie powinno być w liczbie mnogiej):
„Scenariusz i gra aktorska na pewno zyskałyby, gdyby...”?
Kiedy mamy do czynienia z podmiotem zbiorowym, tworzonym przez rzeczowniki różnych rodzajów gramatycznych, to czy orzeczenie powinno być w formie męskoosobowej czy niemęskoosobowej?
Dla kontrastu: „Producenci, aktorzy i same filmy na pewno zyskałyby, gdyby...”.
Bardzo dziękuję za odpowiedź!
Podmiot szeregowy, czyli złożony z dwóch lub większej liczby elementów połączonych spójnikiem łącznym, wymaga zasadniczo orzeczenia w liczbie mnogiej. Pewne odstępstwo od tej ogólnej reguły klasyczne wydawnictwa poprawnościowe czynią tylko dla podmiotów złożonych ze wspólnorodzajowych rzeczowników abstrakcyjnych (por. np. Cechowała go pycha i chorobliwa ambicja, choć równie poprawne będzie wypowiedzenie z czasownikiem w liczbie mnogiej: Cechowały go pycha i chorobliwa ambicja). Ponieważ w przywołanym zdaniu mamy rzeczowniki różnorodzajowe (ten scenariusz i ta gra), a jeden z tych wyrazów jest rzeczownikiem konkretnym (scenariusz), to orzeczenie musi wystąpić w liczbie mnogiej (w rodzaju niemęskoosobowym, ponieważ podmiot nie zawiera rzeczownika męskoosobowego ani męskozwierzęcego):
- Scenariusz i gra aktorska na pewno zyskałyby, gdyby...
Orzeczenie w formie męskoosobowej obowiązuje wówczas, gdy jednym składnikiem podmiotu jest rzeczownik rodzaju żeńskiego oznaczający osobę, drugim zaś rzeczownik rodzaju męskiego oznaczający zwierzę, np.
- Dziewczyna i koń wbiegli do stajni.
Rzeczownik męskozwierzęcy nabiera kontekstowo właściwości rzeczownika męskoosobowego, co sprawia, że orzeczenie musi przybrać rodzaj męskoosobowy. Dotyczy to jednak tylko zdań, w których poszczególne składniki podmiotu szeregowego występują w liczbie pojedynczej. Jeśli podmiot składa się z rzeczowników różnorodzajowych, ale niemęskoosobowych, w liczbie mnogiej, orzeczenie przybiera także formę niemęskoosobową, np.
- Dziewczyny i konie stanowiły ulubiony temat tego malarza.
Ponadto w wypadku podmiotu szeregowego złożonego z rzeczowników w liczbie mnogiej rodzaj gramatyczny orzeczenia zależy od tego, czy w skład podmiotu wchodzą wyłącznie rzeczowniki niemęskoosobowe, czy też przynajmniej jeden z nich jest męskoosobowy. Jeśli choćby jeden ze składników podmiotu jest rodzaju męskoosobowego, to orzeczenie w liczbie mnogiej musi mieć formę męskoosobową, np.
- Producenci, aktorzy i same filmy na pewno zyskaliby, gdyby...