Panajezusowy, panastanisławowy

Panajezusowy, panastanisławowy
28.05.2004
28.05.2004
Jak się pisze wyrazy: panajezusowy, panastanisławowy – dużą czy małą literą? Jak utworzyć analogiczny wyraz od imienia żeńskiego?
Mamy wprawdzie regułę ortograficzną regulującą zapis przymiotników od nazw osób (zob. Nowy słownik ortograficzny PWN, reguły [69] i [130]), zależnie od ich znaczenia – dzierżawczego lub jakościowego, jednak w tym wypadku chyba się nam ona nie przyda. Przyczyną jest fakt, że podane przymiotniki tworzymy od wyrażeń Pan Jezus oraz pan Stanisław. Odpowiednie przymiotniki są w takim razie tylko pozornie identyczne.
W wypadku pierwszym zapis Panajezusowy jest oczywisty nie tylko ze względu na podstawę słowotwórczą, ale i z uwagi na znaczenie, a także ze względu na zwyczaj. Co prawda przymiotnik ten jest spotykany bardzo rzadko, ale za to m.in. w Reymontowskich Chłopach.
Z drugim przymiotnikiem jest większy kłopot, ponieważ można by tworzyć serię analogicznych wyrazów. I choć jest taka możliwość, robi się to niezwykle rzadko. Odnalazłem jedynie wyrażenie pana Jackowy (również w Chłopach!), ale konstrukcja ta nie ma żadnej przewagi nad wyrażeniem (należący do) pana Jacka, toteż za jej użyciem mogą przemawiać tylko względy stylizacyjne.
Skoro już decydujemy się tworzyć takie przymiotniki złożone, właściwy będzie zapis łączny: panajackowy, panastanisławowy. Ze względu na to, że pierwszym elementem podstawy jest wyraz pospolity, za odpowiednią należy uznać pisownię małą literą.
Praktycznie w ogóle nie tworzy się przymiotników od imion żeńskich (jedynie w gwarach znane są formy typu Marysin), toteż tym mniej prawdopodobne, by udało się utworzyć zgrabny przymiotnik, dodając jeszcze wyrazy pani, panna. Zawsze można próbować, ale mnie takie próby zniechęciły, gdyż powstały przymiotniki niezręczne, całkowicie pozbawione wdzięku i lekkiej ironii, którymi wyróżniają się panajackowy i panastanisławowy.
— Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski
Z czasów studenckich pamiętam temat pracy rocznej: „Panapaskowe pokłosie w Trylogii Henryka Sienkiewicza”. O ile mnie pamięć nie myli, tak właśnie zapisany.
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego