Przeciwpienny, czyli jaki?
Szanowni Państwo,
zajmuję się korektę językową pewnego obszernego dokumentu. Trafiłem na słowo oznaczające środek do hamowania powstawania piany, a w konsekwencji kożucha. Użyto tam miana: preparat przeciwpienny. Mnie kojarzy się to ze specyfikiem, który miałby poskramiać roślinę, by się nie pięła. Czy branżowe (dziedzina - oczyszczanie ścieków) użycie takiego określenia jest dopuszczalne? Nie lepiej byłoby zastosować raczej: antypieniący czy przeciwpieniący?
Z uszanowaniem
Jarosław B.
Szanowny Panie,
poniżej przedstawiam odpowiedź przygotowaną w wyniku konsultacji ze specjalistą od słowotwórstwa, dr. Jarosławem Łachnikiem z Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
Derywat przeciwpienny został utworzony poprawnie (można sądzić, że w sposób charakterystyczny dla nieco starszej warstwy słownictwa technicznego): alternacja e:a jest tu uzasadniona, a sufiks -ny tworzy przymiotniki odrzeczownikowe (por. zmiana– zmienny' taki, który się zmienia, ulegający zmianom', tak jak tutaj (przeciw)pienny – 'zapobiegający tworzeniu się piany, powodujący, że coś się nie pieni', historycznie też: wiara – wierny, współczesny podobny derywat: mgła – przeciwmgielny). Istotnie, element -pienny może nasuwać skojarzenia z takimi przymiotnikami, jak niskopienny, wysokopienny, jednopienny, szerokopienny wskazującymi na to, że roślina się pnie, jednak homonimia cząstek słowotwórczych jest zjawiskiem akceptowanym w polszczyźnie.
Derywat przeciwpieniący wydaje się czytelniejszy, ale można mieć do niego wątpliwości. Pojawia się w nim bowiem element tożsamy z imiesłowem czynnym, lecz jest to imiesłów utworzony od czasownika z elementem się– poprawną postacią imiesłowu byłaby więc pieniący się(‘taki, który się pieni’, por. np. mieniący się‘ taki, który się mieni’). Wyraz przeciwpieniący znaczyłaby bardziej 'taki, który nie pieni czegoś' lub 'taki, który powoduje, że coś nie pieni czegoś, a nie 'taki, który powoduje, że coś nie się pieni'. Zatem przeciwpieniący jest tak samo (częściowo) niewyrazisty przeciwpienny, lecz z innych powodów. Na jego korzyść przemawiałoby jednak to, że istnieją derywaty z uciętą podstawą – mamy przecież kosmetyki przeciwstarzeniowe ‘zapobiegające starzeniu się’ (a nie starzeniu czegoś). Antypieniący natomiast może budzić wątpliwości poprawnościowe, gdyż jest hybrydą (półkalką – zawiera obcy element anty- połączony z rodzimą cząstką).
A zatem, każdy z tych ma wady i zalety. Jeśli przymiotnik przeciwpienny jest zakorzeniony w słownictwie technicznym, to nie ma sensu zastępować go nowym, także być może nie najlepszym z punktu budowy słowotwórczej. Jeśli nie ma wyraźnej przewagi w zastanym słownictwie technicznym jednego z tych przymiotników (wyszukiwarka rejestruje nieco więcej przeciwpieniącego niż przeciwpiennego), oba można uznać za właściwe.
Z pozdrowieniami
