Przestarzałe formy odmiany niektórych rzeczowników męskich na -a

Przestarzałe formy odmiany niektórych rzeczowników męskich na -a

12.03.2024
12.03.2024

Dzień dobry!

Mam pytanie dotyczące poprawnej i dopuszczalnej odmiany słowa „sędzia” w rodzaju męskim. Słownik poprawnej polszczyzny uznaje formy D. sędzi; C. sędzi; B. sędzię za przestarzałe. Na tych stronach: https://pl.wiktionary.org/wiki/s%C4%99dzia https://dobryslownik.pl/slowo/s%C4%99dzia/76338/ uznano obie formy, czyli: D. sędzi/sędziego; C. sędzi/ sędziemu B. sędzię/sędziego za poprawne. Jestem nauczycielką i zastanawiam się, czy mam uznać taką (sędzi/sędzię) odmianę za błędną, czy nadal jest ona dopuszczalna.

Będę wdzięczna za ostateczne rozstrzygnięcie tej kwestii.

Z wyrazami szacunku

Aneta Szulc

Szanowna Pani,

wspomniany przez Panią sędzia, jak również dwa inne rzeczowniki (tj. hrabia i margrabia) są dość specyficzne pod względem fleksyjnym. W trzech przypadkach (dopełniacz, celownik i biernik liczby pojedynczej) przyjmują formy męskiej odmiany przymiotnikowej (D., B. hrabiego, margrabiego, sędziego; C. hrabiemu, margrabiemu, sędziemu). W pozostałych przypadkach mają końcówki odmiany żeńskiej (N. hrabią, margrabią, sędzią; Ms. (o) hrabi, margrabi, sędzi). W liczbie mnogiej wyrazy te mają regularną odmianę rzeczownikową, męskoosobową (M. hrabiowie, margrabiowie, sędziowie).

Ponadto w liczbie pojedynczej występują – jako oboczne – formy przestarzałe: D. hrabi, margrabi, sędzi; C. hrabi, margrabi, sędzi; B. hrabię, margrabię, sędzię; N. hrabim; Ms. (o) hrabim, margrabim, sędzim.

Formy opatrzone w słowniku kwalifikatorem przestarz. (= przestarzały) są poprawne i nadal stosowane. Nikt nie ma prawa uznać ich za błędne. Formy z tym kwalifikatorem są używane przez przedstawicieli pokolenia najstarszego i starszego, dość dobrze znane pokoleniu średniemu (choć rzadziej przez nie używane). W zasadzie nie występują w wypowiedziach osób należących do pokolenia młodszego i najmłodszego. Formy przestarzałe należą do słownictwa czynno-biernego, które wychodzi z użycia.

Archaizmami fleksyjnymi, czyli formami odmiany wyrazów, które wyszły całkowicie z użycia i nie są w jakikolwiek sposób aprobowane z punktu widzenia współczesnej normy językowej, są tylko dawne formy narzędnika rzeczowników sędzia i margrabia (por. dawny narzędnik: (z) sędzim i (z) margrabim).

Łączę pozdrowienia

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego