Raz na jakiś czas i jego regionalne i gwarowe odpowiedniki

Raz na jakiś czas i jego regionalne i gwarowe odpowiedniki

22.07.2021
22.07.2021

Szanowni Państwo! Czy wyrażenie raz za czasu jest poprawne? W centrum Polski niespotykane, natomiast na południu już tak. Błąd językowy, czy regionalizm?

Wśród przysłówków temporalnych, określających pewną niewielką częstotliwość występowania, dziania się czegoś w dość znacznych odstępach czasu, język ogólny zna dwa odpowiadające podanemu, utrwalone wyrażenia: raz na jakiś czas oraz od czasu do czasu. Jak dowodzi Pani pytanie, nie wyczerpuje to listy podobnych określeń czasowych w języku polskim – jako całości. Znają je także polskie gwary, np. w gwarze orawskiej mamy trzy takie jednostki frazeologiczne (za Słownikiem gwary orawskiej Józefa Kąsia, Kraków 2003): ráz kiela cás, ráz za cas i skontaminowane: ráz za kiela cá(á oznacza pochylone a, głoskę [å]). Wobec słabnącej pozycji języka literackiego, co zaburza kompetencję językową współczesnych Polaków, do języka ogólnego (standardowego) trafia spora grupa wyrazów gwarowych, tzw. mikroregionalizmów. Nie można jednak wykluczyć, że raz za czasu jest regionalizmem języka potocznego, starszym, o bardziej utrwalonej pozycji, ponieważ takich badań (o ile mi wiadomo) w odniesieniu do przysłówków temporalnych i lokatywnych nie podejmowano. Skoro tak, to Pani obserwacji na temat geograficznego zasięgu tego wyrażenia nie mogę wiarygodnie potwierdzić. Mogę za to stwierdzić, że nie może ono uchodzić za językowo poprawne (na podstawie kryterium autorytetu kulturalnego) i należy je w sytuacji oficjalnej zastąpić jednym ze wskazanych wyrażeń ogólnopolskich. 

Zaciekawiony Pani uwagami, sprawdziłem ad hoc, z wykorzystaniem popularnej wyszukiwarki, zasoby internetowe. Bez trudu uzyskałem potwierdzenia obecności raz za czasu nie tylko w komentarzach internetowych i blogach, ale także w tekstach publicystycznych, poradach itp., w jakiś sposób opracowanych redakcyjnie (!), por. np.: Taka tradycyjna, szybka potrawa, którą warto raz za czasu przyrządzać., Osobiście preferuję tenisa i grywałem raz za czasu, ale na dłuższą metę to sport nie na moją kieszeń. Podobnie jest z innymi znanymi mi (równie popularnymi) wyrażeniami tego typu: raz za czas: Raz za czas coś wrzucam na FB.; Raz za czas wypada zrobić porządne czyszczenie lodówki.; Raz za czas trafi się taki pacjent i nieszczęście gotowe.; raz na czas: Raz na czas warto przypomnieć, że członek Rady Dzielnicy to funkcja społeczna., Każda osoba, raz na czas doświadcza uczucia gniewu.; raz czasem: (…) raz czasem się uda, bo zawodnicy grają to, co w klubach, a jak grają, co im trener każe, to jest nie tyle porażka, tylko kompletny brak organizacji gry. Podane formy wykazują strukturalne podobieństwo do raz na jakiś czas = raz za (jakiś) czas; raz na jakiś czas = raz na jakiś czas. Raz za czasu wiązać należy z wpływem formy od czasu do czasu (kontaminacja). Dziękując za to pytanie, podkreślę, że jest to wart naukowego zainteresowania problem, który być może udałoby się zbadać metodą ankietową, z wykorzystaniem narzędzi (a jakże…) internetowych.

Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego