Samo, tamto…

Samo, tamto…
22.05.2019
22.05.2019
Witam serdecznie,
od dłuższego czasu nurtuje mnie jedna kwestia. Ostatnio coraz częściej słyszę dość dziwne dla mnie odmiany słów.
Przechodząc do konkretów, często słyszę: same sterowanie jest proste zamiast samo sterowanie jest proste. Albo: te zagrożenie zamiast to zagrożenie itd.
Jest to o tyle dziwne, że tego typu odmiany słyszę (od wielu osób) dopiero od 2 lat, wcześniej nigdy się z tym nie spotkałem. Czy jest to może element jakiejś gwary? Czy takie odmiany są prawidłowe?
Można Panu zazdrościć, że słyszy Pan takie formy dopiero od niedawna. Funkcjonują one bowiem „od zawsze”, na szczęście nie są na tyle częste, żeby były przejęte przez ogół użytkowników języka i zyskały status poprawnych.
Mowa oczywiście o formach mianownika i biernika zaimków w rodzaju nijakim (to pole, tamto dziecko, owo przedsięwzięcie, samo sterowanie), które mają końcówkę -o błędnie zamienianą na -e. Do zamiany tej dochodzi – jak można sądzić – dlatego że końcówka -e charakterystyczna jest dla przymiotników (ładne pole, miłe dziecko, łatwe sterowanie), których jest o wiele więcej niż zaimków (tych jest tylko kilka). Mówiący zatem niejako automatycznie dostosowują formę zaimka (te, owe, same – zamiast to, owo, samo) do formy przymiotnika (miłe, nowe). Zabieg taki jest jednak niepoprawny.
Dodam, że podobne zjawisko legło u podstaw zamiany końcówki zaimków żeńskich w bierniku. Dawniej (jeszcze w XIX wieku) mówiono: Kocham moję (nie: moją) matkę, Widzę twoję (nie: twoją) córkę itd. Z czasem formy zaimków dostosowały się do form przymiotników – wypowiedzenie zdania Kocham moję dobrą matkę (z zaimkiem zakończonym końcówką i przymiotnikiem zakończonym na ) było mniej ekonomiczne niż Kocham moją dobrą matkę (gdzie mamy dwa razy ). Jedynym zaimkiem, który (niejako wbrew ekonomii języka) pozostał w dawnej formie, jest ta mający w bierniku postać , lecz i on – jak można zaobserwować – coraz silniej jest wypierany przez formę (analogiczną do: moją, twoją, tamtą itd.).
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego