Składnia liczebników

Składnia liczebników

15.06.2023
15.06.2023

Odmiana wyrażeń przyimek liczebnik rzeczownik

W wyrażeniu przyimek + rzeczownik przyimek decyduje o przypadku rzeczownika. Liczebniki również odmieniają się przez przypadki np. dwóch studentów.

Czy poprawne jest stwierdzenie, że przy wyrażeniu przyimek + liczebnik + rzeczownik to przyimek decyduje o przypadku liczebnika i rzeczownika np. dla dwóch studentów (dopełniaczI, z dwoma studentami (narzędnik), o dwóch studentach (miejscownik) ? Czy zawsze liczebnik i rzeczownik będą miały taki sam przypadek ?

Liczebnik i rzeczownik mają taką samą formę przypadkową, kiedy występują w związku zgody. W takich sytuacjach cała konstrukcja liczebnikowo-rzeczownikowa dostosowuje swoją formę do wymagań określonego przyimka. Tak dzieje się w wypadku liczebników głównych od jeden do cztery (z wyjątkiem form męskoosobowych: dwóch, trzech, czterech) oraz liczebników głównych od pięciu wzwyż, kiedy te są użyte w celowniku, narzędniku lub miejscowniku, por. np. jedno miasto – do jednego miasta – ku jednemu miastu – z jednego miasta – o jednym mieście; cztery miasta – do czterech miast – ku czterem miastom – z czterech miast – o czterech miastach; ku sześciu miastom – z sześcioma miastami – o sześciu miastach.

Natomiast w sytuacji, kiedy liczebniki tworzą z rzeczownikami określającymi związek rządu (rząd dopełniaczowy), rzeczowniki te nie zmieniają swojej formy przypadkowej (pozostają w dopełniaczu), niezależnie od tego, czy cała fraza jest poprzedzona przyimkiem, czy też nie. Dzieje się tak w wypadku liczebników głównych od pięciu wzwyż, kiedy mają one formę mianownika, dopełniacza lub biernika, por. np. sześć miast – do sześciu miast za sześć miast; dwanaście ławniczek – (zwrócił się) do dwunastu ławniczek – (poszedł) po dwanaście ławniczek.

Swoisty wyjątek stanowią liczebniki oboje, obydwoje w połączeniu z rzeczownikami nazywającymi małżonków (lub odnoszącymi się do nich). Tworzą one związki zgody we wszystkich przypadkach oprócz narzędnika, por. np. oboje Kowalscy – do obojga Kowalskich – ku obojgu Kowalskim – o obojgu Kowalskich, ale: z obojgiem Kowalskich (nie: *z obojgiem Kowalskimi); obydwoje rodzice – do obydwojga rodziców – ku obydwojgu rodzicom – o obydwojgu rodzicach, ale: z obydwojgiem rodziców (nie: *z obydwojgiem rodzicami).

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego