Słowotwórcze różności

Słowotwórcze różności

15.02.2023
15.02.2023

Dzień dobry,

jak utworzono te innowacje leksykalne?

doktorka – kobieta doktor

lasostep – teren stepowy z obszarami leśnymi

guzdracz – człowiek, który się guzdrze

zamordyzm – rządy tyrańskie, rygorystyczne

dręcznik – podręcznik, który dręczy

mankowicz – człowiek, który zrobił mankowicz

darczyni – kobieta darczyńca

kolekcjonista – człowiek, który coś kolekcjonuje

bezmyślniak – człowiek, który nie myśli

niekumpel – ktoś, kto nie jest kolegą.

  • doktorka – rzeczownik doktor + sufiks -ka, który jest bardzo produktywnym wykładnikiem żeńskości w nazwach motywowanych przez odpowiednie rzeczowniki męskie, por. też: badaczka, historyczka, socjolożka;
  • lasostep – rzeczownik las + interfiks -o- + rzeczownik step, inerfiks -o- (inaczej: międzyrostek, spójka) jest umiejscowiony między dwoma rdzeniami (podstawami słowotwórczymi) i tworzy złożenia, por. też: językoznawstwo, bajkopisarz;
  • guzdracz – czasownik guzdrać się + sufiks -acz, który stanowi wykładnik znaczenia osobowego wykonawcy czynności; neologizm dubluje istniejącą od dawna w polszczyźnie formację guzdrała;
  • zamordyzm – neologizm złożony: przyimek za + rzeczownik morda + sufiks -yzm, pochodzi od frazeologizmu wziąć/trzymać za mordę;
  • dręcznik – neologizm powstały w procesie adideacji; metoda ta polega na takim przekształceniu wyrazów, aby powstało nowe znaczenie; adideacja jest często wykorzystywana dla osiągnięcia efektu komicznego, por. np. bublicystyka (‘publicystyka złej jakości, niczym bubel’), ponureska (‘ponura humoreska’), teledurniej (‘niemądry, głupi teleturniej’), terroretyk (‘teoretyk terroryzujący innych’), zmoralista (‘moralista dręczący, nużący jak zmora’);
  • mankowicz – rzeczownik manko + sufiks -owicz, który tworzy odrzeczownikowe nazwy osobowe, spośród których wiele ma zabarwienie żartobliwe lub ironiczne, por. np. pojedynkowicz, kolejkowicz;
  • darczyni – neologizm powstały w wyniku tzw. derywacji wymiennej – od rzeczownika darczyńca ucinamy sufiks -ca i w to miejsce dajemy przyrostek -yni, por. też: gospodarz – gospodyni; tradycyjnie sufiks -yni jest dodawany wprost do rzeczowników męskich z sufiksem -ca, por. np. bałwochwalca bałwochwalczyni, sprzedawca sprzedawczyni, władca władczyni, wychowawca wychowawczyni, zdrajca zdrajczyni;
  • kolekcjonista – rzeczownik kolekcja (z fr. collection) + sufiks -ista, który wykazuje dużą produktywność w urabianiu derywatów od podstaw zapożyczonych; neologizm dubluje dawno zapożyczony do języka polskiego rzeczownik kolekcjoner (fr. collectionneur);
  • bezmyślniak – przymiotnik bezmyślny + sufiks -ak, który w derywatach odprzymiotnikowych stanowi zazwyczaj wykładnik nazwy nosiciela cechy, por. też: biedak, naiwniak, prostak;
  • niekumpel – partykuła przecząca nie- + rzeczownik kumpel; człon nie- oznacza przeciwstawność.
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego