Na wstępie należy odnotować, że we współczesnej polszczyźnie nie wyróżnia się już zasadniczo samogłosek nosowych [ę o̢] traktowanych jako odrębne głoski. W obiegu wprawdzie funkcjonuje termin tzw. polskie samogłoski nosowe, lecz zawsze opatrzony wyrażeniem tak zwany (skrót: tzw.), które poddaje w wątpliwość trafność lub prawdziwość określenia stojącego po nim.

Elementy oznaczane w piśmie jako ę i ą są współcześnie – w zależności od kontekstu fonetycznego – reprezentowane przez dwie głoski ustne ([e]) lub [o]) albo przez 10 struktur polisegmentalnych ([eũ̯ em en eŋ eń] lub [oũ̯ om on oŋ oń]). W koncepcji tej wydziela się niesylabiczne [ũ̯] w celu oddania różnic w wymowie wyrazów typu: osią ([ośoũ̯]) – osioł ([ośou̯]). Nie wydziela się natomiast głoski [j̃] ([ĩ ̯]), traktując ją jako rzadki wariant pozycyjny fonemu /ũ̯/, por. np. więź ([vʹi ̯eũ̯ś]), a nie: [vʹi ̯eĩ ̯ś]); gałąź ([gau̯oũ̯ś], a nie: [gau̯oĩ ̯ś]). Ponadto wyodrębnia się spółgłoskowe, półotwarte, nosowe i tylnojęzykowe [ŋ], który pozwala opisać różnicę w wymowie wyrazów typu: błąka ([bu̯oŋka]) – błonka ([bu̯onka]).

Element oznaczany w piśmie jako ę jest realizowany w wymowie przez jedną głoskę oraz pięć struktur polisegmentalnych:

1. jako [e] przed spółgłoskami półotwartymi (sonornymi) [l u̯] (oznaczanymi w piśmie jako l, ł) oraz na końcu wyrazu, np. wzięła ([vźi ̯eu̯a]), zaczęli ([začelʹi]), żyję ([žyi ̯e]), kredę ([krede]);
2. jako [eũ̯] przed spółgłoskami szczelinowymi [v s z ś ź š ž χ] (oznaczanymi w piśmie jako w, s, z, ś, si, ź, zi, sz, ż, rz, ch), np. więzy ([vʹi ̯eũ̯zy]), pęz ([peũ̯s]), pięść ([pʹi ̯eũ̯ść]), gęsi ([geũ̯śi]), więź ([vʹi ̯eũ̯ś]), więzić ([vʹi ̯eũ̯źić]), węsz [(veũ̯š]), ciężki ([ćeũ̯škʹi]), Siemięrzyce ([śemʹi ̯eũ̯žyce]), węch ([veũ̯χ]);
3. jako [em] przed spółgłoskami zwarto-wybuchowymi [p b] (oznaczanymi w piśmie jako p, b), np. kępa ([kempa]), trębacz ([trembač]), sęp ([semp]), głęboki ([gu̯embokʹi]);
4. jako [en] przed spółgłoskami zwarto-wybuchowymi [t d] i zwarto-szczelinowymi [c ʒ č] (oznaczanymi w piśmie jako t, d, c, dz, cz), np. pęto ([pento]), prędko ([prentko]), ręce ([rence]), pędzel ([penʒel]), pęczak ([penčak]), wyjątek stanowi wyraz piętnaście ([pʹi ̯etnaśće]) i jego derywaty;
5. jako [eŋ] przed spółgłoskami zwarto-wybuchowymi [k g] (oznaczanymi w piśmie jako k, g), np. pęk ([peŋk]), pęki ([peŋkʹi]), pręga ([preŋga]), pręgi ([preŋgʹi]);
6. jako [eń] przed spółgłoskami zwarto-szczelinowymi [ć ʒ́] (oznaczanymi w piśmie jako ć, ci, dź, dzi), np. kręć ([kreńć]), chęci ([χeńći]), pędź ([peńć]), łabędzi ([u̯abeńʒ́i]).

Element oznaczany w piśmie jako ą jest realizowany w wymowie przez jedną głoskę oraz pięć struktur polisegmentalnych:

1. jako [o] przed spółgłoską półotwartą (sonorną) [u̯] (oznaczaną w piśmie jako ł), np. dął ([dou̯]), płynął ([pu̯ynou̯]), zaczął ([začou̯]);
2. jako [oũ̯] przed spółgłoskami szczelinowymi [f v s z ś ź š χ] (oznaczanymi w piśmie jako f, w, s, z, ś, si, ź, zi, sz, ż, ch) oraz na końcu wyrazu, np. Fąfara ([foũ̯fara]), wąwóz ([voũ̯vus]), kąsać ([koũ̯sać]), wiązka ([vʹi ̯oũ̯ska]), siąść ([śoũ̯ść]), gąsiorek ([goũ̯śorek]), gałąź ([gau̯oũ̯ś]), wąziutki ([voũ̯źutkʹi]), gąszcz ([goũ̯šč]), wąż ([voũ̯š]), wąchać ([voũ̯xać]), ją ([i ̯oũ̯]);
3. jako [om] przed spółgłoskami zwarto-wybuchowymi [p b] (oznaczanymi w piśmie jako p, b), np. kąpiel ([kompʹi ̯el]), rąbać ([rombać]), trąba ([tromba]);
4. jako [on] przed spółgłoskami zwarto-wybuchowymi [t d] i zwarto-szczelinowymi [c ʒ č] (oznaczanymi w piśmie jako t, d, c, dz, cz), np. kąt [kont]), prąd ([pront]), brzdąc ([bždonc]), Prądzyński ([pronʒyńskʹi]), rączka ([rončka]);
5. jako [oŋ] przed spółgłoskami zwarto-wybuchowymi [k g] (oznaczanymi w piśmie jako k, g), np. bąk ([boŋk]), bąki ([boŋkʹi]), krąg ([kroŋk]), spągi ([spoŋgʹi]);
6. jako [oń] przed spółgłoskami zwarto-szczelinowymi [ć ʒ́] (oznaczanymi w piśmie jako ć, ci, dź, dzi), np. spiąć ([spʹi ̯ońć]), koncie ([końće]), rządź ([žońć]), sądzi ([sońʒ́i]).