Wymowa samogłosek nosowych
10.04.2017
10.04.2017
Szanowni naukowcy,
od długiego czasu zastanawiam się, czy w wyrazach z literą ę w środku, np. będę, brzęk, kręcone, rębajło, wewnętrzny, należy wymawiać czyste [ę], czy może zmiękczone przez „…e-m…”, „…e-n…”, „…e-ń…”.
W sąsiedztwie jakich głosek należy wymówić: „…e-m…”, „…e-n…”, „…e-ń…”?
Jakiego podziału wymaga poprawna ich wymowa? em” czy jw.?
Jakie słownikowe zasady określają poprawną wymowę, gdy mamy do czynienia z literą ę w środku wyrazu?
Proszę o pomoc.
Wymowa głosek zapisywanych jako ą i ę w środku wyrazu zależy od tego, jaki charakter – pod względem stopnia zbliżenia narządów mowy – ma następująca po nich spółgłoska.
- Jeśli po ą, ę występuje spółgłoska półotwarta (zwana też sonorną) l, ł, to zamiast samogłoski nosowej wymawiamy odpowiednią ustną, czyli o, e (np. wziąłem – wym. [wziołem], wzięli – wym. [wzieli].
- Jeśli po ą, ę występuje spółgłoska zwarta b, p, d, t lub zwarto-szczelinowa c, cz, ć, dz, dż, dź, to samogłoska nosowa „rozkłada się” na dźwięki om, on, em, en itd. (np. ząb – wym. [zomp], pięć – wym. [pieńć], męczyć – wym. [menczyć]).
- Jeśli po ą, ę występuje spółgłoska zwarta k, g, to samogłoska nosowa „rozkłada się” na dźwięki „samogłoska nosowa + tzw. n tylnojęzykowe” – tak jak w wyrazach ręka, mąka, węgiel itd.
- Samogłoski nosowe wymawiamy tylko przed spółgłoskami szczelinowymi, czyli w, f, s, z, ś, ź, sz, ż [rz], ch [h] – por. męski, wąchać, wąż, kąsać itd.
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
