Szanowny Panie,
w Cyfrowej Bibliotece Polskiej Piosenki znaleźć można informację o dwóch wersjach przywołanej przez Pana kolędy. Słowa pierwszej z nich zostały zanotowane w rękopiśmiennych kantyczkach karmelitańskich (w rękopisie Chybińskiego), pochodzących z XVIII lub przełomu XVII i XVIII wieku. Ta sama wersja została jeszcze utrwalona w Kantyczkach Szlichtyna z 1785 roku. Trudno natomiast jednoznacznie stwierdzić, kiedy rzeczona kolęda powstała, a ta informacja bardzo by ułatwiła odpowiedź na Pana pytanie. Czasownik zoczyć ma znaczenie ‘zobaczyć’, czyli doświadczyć narzędziem zmysłu wzroku – okiem. Z punktu widzenia współczesnej polszczyzny jest to czasownik archaiczny, który zastąpiony został nienacechowanym zobaczyć. Warto jednak wiedzieć, że czasownik ten miał historycznie nieco inne znaczenie, które wynika ze znaczenia fundującego go czasownika baczyć, a poświadczonego chociażby przez Słownik staropolski. Czytamy w nim, że baczyć to zarówno ‘widzieć’, jak i ‘uważać, zauważać, uświadamiać sobie’. To dawne znaczenie zachowało się także dziś w gwarach, o czym świadczą cytaty ze Słownika gwar polskich PAN. Kwerenda słownikowa pozwala więc wysnuć wniosek, że w cytowanej kolędzie mamy prawdopodobnie do czynienia z dawnym znaczeniem czasownika zobaczyć, jako ‘zrozumieć, uświadomić sobie’. Hipoteza ta broni się na płaszczyźnie logiki tekstu – pastuszkowie najpierw zoczyli, a potem zobaczyli, co zoczyli, czyli najpierw doszło do czynności zmysłowej, a następnie mentalnej. O tym, że mentalne znaczenie czasownika zobaczyć zatarło się niemal zupełnie w dwudziestowiecznej świadomości językowej, świadczy fakt, że w drugiej wersji kolędy, napisanej w 1918 roku przez żołnierzy lwowskich, wers ten został zmodyfikowany i przybrał formę: którą zoczywszy i podskoczywszy. Najprawdopodobniej formuła zoczywszy i zobaczywszy odebrana została przez autorów nowych słów właśnie jako redundantna, czyli powtarzająca tę samą treść, i postanowili z niej zrezygnować.