a nawet, lub raczej

a nawet, lub raczej

1.06.2023
1.06.2023

Szanowni Państwo!

Zwracam się z pytaniem co do poprawnej interpunkcji w przypadku użycia wyrażenia „a nawet”. Przykładowe zdanie: „Przynosi ulgę, zmniejsza ból, a nawet przygnębienie”. Czy przed tym wyrażeniem powinno stawiać się przecinek? Czy jest to zależne od kontekstu? Jak to wypada w kontekście podobnych zwrotów, np. „lub raczej”? Będę wdzięczny za odpowiedź.

Pozdrawiam!

Połączenie spójnika i partykuły: a nawet – niezależnie od kontekstu – stanowi rodzaj dopowiedzenia, które uszczegóławia, ukonkretnia lub uwypukla treści zapowiedziane w członie poprzedzającym. Przed tego rodzaju dopowiedzeniem stawia się przecinek lub też całe objaśnienie ujmuje się dwustronnie w przecinki lub myślniki, por. np.

  • Dzień był gorący, a nawet upalny.
  • Przynosi ulgę, zmniejsza ból, a nawet przygnębienie.
  • Trafiały się jej dobre partie – a nawet świetne – ale ona nie chciała słyszeć o wyjściu za mąż.

Wyrażenie lub raczej wprowadza dodatkowe określenie na coś, o czym była mowa wcześniej. Stosując je, dajemy do zrozumienia, że to drugie sformułowanie uważamy za bardziej odpowiednie. Tego rodzaju konstrukcje mają zazwyczaj charakter dopowiedzeń oddzielanych przecinkiem (albo wydzielanych obustronnie przecinkami lub myślnikami), por. np.

  • Był człowiekiem uszczypliwym, lub raczej złośliwym.
  • Zastanawiało mnie jego zachowanie, lub raczej najzwyklej irytowało.
  • Ta krytyka kodeksu etyki lekarskiej – lub raczej wszelkich kodeksów etyki – przybiera tutaj skrajnie ostrą postać.

W uzusie można jednak spotkać wiele wypowiedzeń, w których człon poprzedzony wyrażeniem lub raczej nie jest traktowany ani jako dopowiedzenie, ani wtrącenie. Nie jest wówczas wyodrębniany interpunkcyjnie, por. np.

  • Co słychać lub raczej widać w Waszych szkiełkach?
  • Stała jak zahipnotyzowana. Bez ruchu, tak jak on. Stali naprzeciw siebie, oboje skamieniali. Dwa posągi z brązu lub raczej z granitu.
  • Należy tu rozpocząć od podstawowego rozróżnienia na przymus leczenia sensu stricto (pośredni i bezpośredni) oparty na ustawie (prawny przymus leczenia), a z drugiej strony przymus leczenia sensu largo lub raczej obowiązek poddania się leczeniu czy innym zabiegom medycznym.
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego