accusativus cum infinitivo

accusativus cum infinitivo
31.05.2011
31.05.2011
Czy zwroty w rodzaju „Zrób mi coś jeść/pić’’ można uznać za polski odpowiednik łacińskiej składni a. c. i.?
Konstrukcja accusativus cum infinitivo (biernik z bezokolicznikiem) wiąże się w języku greckim i łacińskim z kilkoma warunkami: dotyczy zdań pojedynczych, występuje po czasownikach deklaratywnych, a zatem służy zazwyczaj wyrażaniu mowy zależnej w zdaniu pojedynczym czy w ogóle mówienia niecytacyjnego, i jest w zasadzie podwójnym akuzatiwem osoby i rzeczy rozszerzonym o czasownik w bezokoliczniku. „Iulius Słowacki poeta magnus fuit’’ – to zdanie w mowie niezależnej, którym stwierdzamy, że Słowacki wielkim poetą był, natomiast „Dico [mówię] Iulium Słowacki [ACC.SG] poetam magnum [ACC.SG] fuisse [INF.PERF] jest już zdaniem z konstrukcją a.c.i., świadczącym o tym, że istnieje ktoś, kto mówi, że Słowacki wielkim poetą był. Gdyby to ostatnie zdanie dosłownie przetłumaczyć na język polski, uzyskalibyśmy anakolut w rodzaju *„Mówię Juliusza Słowiackiego poetę wielkiego być’’. Składnia a.c.i. może pełnić w łacińskim zdaniu funkcję dopełnienia bądź podmiotu w zależności od typu czasownika, po którym występuje.
Niekiedy ten typ składni rozszerza się na formalnie podobne konstrukcje w innych językach, np. w języku angielskim: „He told me to come’’ ‘powiedział mi, żebym przyszedł’, a dosłownie: *„Powiedział mi przyjść’’. Formalnemu podobieństwu (biernik + bezokolicznik) towarzyszy tu cecha najistotniejsza dla łacińskiej składni a.c.i., a mianowicie wyrażenie mówienia zależnego w zdaniu pojedynczym, niejako referowanie czyichś słów tak, aby nie tworzyć konstrukcji złożonych (np. z that, a w języku łacińskim quod). Polskie odpowiedniki verborum dicendi, sentiendi, affectuum i voluntatis, po których występuje konstrukcja a.c.i. jako dopełnienie, z reguły wymagają komplementyzora (Jadwiga Wajszczuk nazywa tę część wyrazu włącznikiem) że, aby itp., co sprawia, że tego typu wypowiedzi uznajemy za składniowo złożone, por. „Jan powiedział, żeby Maria przyszła do niego’’.
Wspomniany w pytaniu zwrot „Zrób mi coś jeść’’ nie jest odpowiednikiem łacińskiej składni a.c.i. przede wszystkim od strony funkcjonalnej – nie można bowiem uznać frazy coś jeść za mowę zależną (a przy tym konstrukcja a.c.i. wymagałaby, aby biernikiem wyrażona była nazwa wykonawcy czynności określonej przez bezokolicznik), ale także formalnej – czasownik (z)robić nie jest czasownikiem deklaratywnym, a występując tutaj w trybie rozkazującym, stanowi wyraz dyrektywy.
Piotr Sobotka, Uniwersytet Mikołaja Kopernika
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego