akcent wyrazów jednosylabowych
11.05.2004
11.05.2004
Jak akcentować wyrazy jednosylabowe?Wyrazy jednosylabowe mają swój własny akcent, na samogłosce, która jest dla każdego z nich ośrodkiem sylaby, np.: To mój dom. Jednak część wyrazów jednosylabowych nie ma własnego akcentu, lecz stanowi całość wymawianiową z wyrazem poprzedzającym (enklityki) lub następującym (proklityki).
Enklitykami są:
— jednosylabowe formy zaimków osobowych, np. ci, cię (przeczytam ci);
— jednosylabowe formy czasowników zaprzeczonych (nie wiem).
Proklitykami są:
— partykuła przecząca nie w połączeniu z co najmniej dwusylabowymi formami czasownika (nie żałuję, nie żałujemy, nie żałowalibyśmy);
— przyimki jednosylabowe, np. do sadu, nad ranem.
Są też wyjątki:
— w połączeniach przyimków z zaimkami jednosylabowymi akcent pada na przyimek (do nas), a jeśli przyimek jest dwusylabowy, to na ostatnią sylabę tego przyimka (koło nas);
— na przyimek akcent pada jeszcze w kilku utartych zwrotach, w których jednosylabowy wyraz występujący po przyimku nie jest jednosylabowym zaimkiem, ale np. rzeczownikiem czy liczebnikiem (pojechać na wieś, wyjść za mąż; trzy po trzy).
Por. Hanna Jadacka, Akcent [w:] Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 1999, s. 1613–1615.
Enklitykami są:
— jednosylabowe formy zaimków osobowych, np. ci, cię (przeczytam ci);
— jednosylabowe formy czasowników zaprzeczonych (nie wiem).
Proklitykami są:
— partykuła przecząca nie w połączeniu z co najmniej dwusylabowymi formami czasownika (nie żałuję, nie żałujemy, nie żałowalibyśmy);
— przyimki jednosylabowe, np. do sadu, nad ranem.
Są też wyjątki:
— w połączeniach przyimków z zaimkami jednosylabowymi akcent pada na przyimek (do nas), a jeśli przyimek jest dwusylabowy, to na ostatnią sylabę tego przyimka (koło nas);
— na przyimek akcent pada jeszcze w kilku utartych zwrotach, w których jednosylabowy wyraz występujący po przyimku nie jest jednosylabowym zaimkiem, ale np. rzeczownikiem czy liczebnikiem (pojechać na wieś, wyjść za mąż; trzy po trzy).
Por. Hanna Jadacka, Akcent [w:] Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 1999, s. 1613–1615.
Artur Czesak, IJP PAN, Kraków