ćwiczebny
Szanowni Państwo,
Przymiotniki zakończone na "ebny" zdają się w większości pochodzić od wyrazów z przyrostkiem -ba. Od liczby mamy liczebny, od chwalby – chwalebny itd., z nielicznymi wyjątkami typu wielebny – z tym, że w wyrazie "wielbić" ta litera "b" nadal występuje. Jak jednak powstał wyraz "ćwiczebny"? Wiadomo, że końcowo od czasownika ćwiczyć, ale czy jego istnienie znaczy, że -ebny jest samodzielnym przyrostkiem? Czy może istnieje jakaś "ćwiczba"?
Przyrostek słowotwórczy -ny tworzy we współczesnej polszczyźnie przymiotniki odrzeczownikowe (np. jedwabny ← jedwab; liczebny ← liczba) oraz odczasownikowe (np. spławny ← spławiać; wielebny ← wielbić).
Przymiotnik ćwiczebny pojawił się w polszczyźnie ok. 1900 r. Jest m.in. poświadczony w publikacji Poradnik dla samouków wydawanej przez Aleksandra Heflicha i Stanisława Michalskiego (1898–1911). Został utworzony od rzeczownika ćwiczba w znaczeniu ‘ćwiczenia, trening’, który był obecny w uzusie jeszcze w latach 20. XX stulecia, por. np.
- Pierwsza ćwiczba odbyła się w obecności gubernatora warszawskiego („Ruch. Dwutygodnik Poświęcony Sprawom Wychowania Fizycznego, Higieny i w ogóle Normalnego Rozwoju Ciała”, 26 czerwca 1914).
- Rodzaj trzewików zależy od ćwiczby, do jakiej są potrzebne (Dr Osmólski, Lekka atletyka. Zasady chodu, biegu, skoku i rzutu podług M.C. Muhrpy’ego i innych źródeł, 1920).
- Dla ludzi tęgo zbudowanych jest to ćwiczba wyśmienita i nie grożąca żadnemi złemi następstwami, nawet przy bardzo forsownem uprawianiu (Dr Osmólski, Lekka atletyka. Zasady chodu, biegu, skoku i rzutu podług M.C. Muhrpy’ego i innych źródeł, 1920).
- Nie negując bynajmniej ani na chwilę pożytku działalności wspomnianych wyżej instytucyj, trzeba się jednak rozgrzeszyć i uznać, że sport jest najskuteczniejszym i najlepszym systemem wychowania fizycznego i moralnego, podkreślając, że sport ma większe bodaj znaczenie jako szkoła charakteru, niż jako ćwiczba mięśni („Przegląd Sportowy. Tygodnik Ilustrowany, Poświęcony Wszelkim Gałęziom Sportu”, 10 marca 1922).
Rzeczownik ćwiczba można okazjonalnie spotkać także w tekstach współczesnych, por. np.
- Rozwija kreatywność, pamięć i spostrzegawczość. Aby ułożyć puzzle, dziecko musi skupić się i wykazać cierpliwość. Jest to doskonała ćwiczba dla małego mózgu.
- Jest to doskonała ćwiczba umysłowa, która pobudza wyobraźnię i rozwija myślenie przyczynowo-skutkowe.
- Następnie poproś dziecko o napisanie własnej historii. Ta ćwiczba pomoże dziecku w ćwiczeniu logicznego myślenia i tworzeniu własnych historii.
- Chodzenie przy nodze – ta ćwiczba polega na tym, że jeździec łapie konia za nogę i prowadzi go po łagodnych traktach, ćwicząc konia na przyjmowanie komend.
