ćwikła z chrzanem

ćwikła z chrzanem
4.02.2009
4.02.2009
Ćwikła to buraczki marynowane z chrzanem. Co oznacza dziwoląg językowy umieszczany coraz częściej na słoiczkach przez producentów ćwikły – ćwikła z chrzanem?
Taki napis mógłby świadczyć, że na półki sklepowe trafia jakaś wybrakowana – albo przeciwnie: dietetyczna, supernowoczesna – ćwikła bez chrzanu! W kulinariach nie czuję się mocny, ale przypuszczam, że napis, który Pani cytuje, to jednak typowe „masło maślane”, produkt nieuwagi, a może – kto wie – kreatywnej działalności speców od marketingu, którzy chcą wywrzeć na klientach wrażenie, że dany towar daje im więcej niż inne tego samego rodzaju.
Mirosław Bańko, PWN
  1. 4.02.2009
    Problem ćwikły z chrzanem pojawia się od wielu lat podczas różnych uroczystości rodzinnych u mnie w domu: babcia uparcie tępi tę nazwę jako „masło maślane\'\', natomiast wujek z Wielkopolski cierpliwie przypomina, że u niego w domu słowo ćwikła oznaczało po prostu buraczki (takie znaczenie podaje też słownik Lindego). Może warto by spytać dialektologów, czy obecność dziwoląga na etykiecie słoiczka nie jest zależna od regionu, w którym powstała ta etykietka.
    Z poważaniem
    Wojciech Górnaś
  2. 4.02.2009
    Z ćwikłą w gwarach nie jest prosto. Okazuje się, że może to być burak zwyczajny jako gatunek w ogóle (uszczegółowienie mamy czasem w zestawieniach: czerwona ćwikła, burak ćwikła, słodka ćwikła, cukrowa ćwikła, futrowa ćwikła itp.) Tak było i dawniej w języku polskim. Dopiero w XVIII wieku mamy buraki, a ćwikła staje się nazwą jednej z odmian – tej, jak pisze Sławski, ogrodowej (F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I, Kraków 1952–1956). W gwarach ćwikła oznacza więc i buraka ćwikłowego, i pastewnego, cukrowego, wreszcie potrawę z gotowanych, startych buraków ćwikłowych z chrzanem, zakwaszoną. Ćwikła jako ‘burak ćwikłowy, pastewny, cukrowy’ występuje na Śląsku, w Wielkopolsce, na Kaszubach, rzadko w zachodniej Małopolsce. Kontekst, konsytuacja decydują więc o odmianie (podobnie w gwarach jest z burakami). Na Mazowszu ćwikła to burak ćwikłowy, ale poświadczeń takiego stanu rzeczy w Słowniku gwar polskich, t. V, z. 2, Kraków 1994, gdzie wszystkie informacje o ćwikle w gwarach polskich, nie ma wielu. Poświadczenia ćwikły jako potrawy są rzadkie i nowsze, raczej przeniesione do gwar ze współczesnego języka ogólnego. Ciekawe może okazać się sprawdzenie miejsca produkcji „ćwikły z chrzanem”, by stwierdzić, dlaczego taka nazwa się pojawiła.
    Barbara Grabka, IJP PAN, Kraków
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego