czarnuch

czarnuch
7.10.2009
7.10.2009
Ciekawi mnie historia bardzo obraźliwego słowa czarnuch. Zastanawiam się, kiedy weszło ono do polskiego słownika. Jestem tłumaczem, problem polega na tłumaczeniu słowa nigger. Chodzi o tekst, który powstał pod koniec XIX wieku. W owym czasie słowo nigger nie miało tak negatywnych konotacji jak dziś. Obecnie najczęściej słowo nigger tłumaczy się jako czarnuch, aczkolwiek nie wydaje się, aby słowo czarnuch było używane pod koniec XIX wieku w Polsce.
Dziękuję.
Wyraz czarnuch wystąpił po raz pierwszy w słowniku warszawskim (rok wydania tomu: 1900), z kwalifikatorem wskazującym, że to słowo gwarowe, w znaczeniu ‘rzecz czarna, człowiek czarny’, bez ilustracji tekstowej. W Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego (tom z 1958) czarnuch występuje jako słowo potoczne, w znaczeniu 'mężczyzna, chłopiec o ciemnej cerze lub czarnych włosach’, poświadczone cytatem z Kazimierza Brandysa. Dopiero w Innym słowniku języka polskiego PWN pod red. M. Bańki (2000) znalazła się informacja: „Niektórzy mówią czarnuchy o Murzynach. Słowo potoczne i pogardliwe”. Współcześnie słowo Murzyn (i pieszczotliwe Murzynek) bywa również odbierane jako deprecjonujące.
Czy zatem możliwe jest użycie słowa czarnuch w tekście stylizowanym na XIX-wieczną polszczyznę? Sądzę, że tak. Przede wszystkim z następującego powodu: w polszczyźnie tego okresu bardzo produktywny był typ słowotwórczy obejmujący nazwy osób derywowane formantem -uch. Słownik S. B. Lindego zawiera m.in. nazwy: obżartuch, staruch, leniuch, dłubiuch, śmierdziuch, pleciuch, kopciuch, śmieciuch, szepleniuch, szeptuch, smoluch, piecuch, plotuch, dzieciuch, niewieściuch, świntuch, mieszczuch, najduch. Model słowotwórczy obżarty człowiekobżartuch; stary człowiekstaruch był w XIX-wiecznej polszczyźnie produktywny. A zatem czarnuch (od czarny człowiek) można potraktować jako formację potencjalną w polszczyźnie tego okresu.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego