formy na -łszy, -wszy w dialektach
które zdanie jest poprawne: „Ogoliwszy się na łyso” czy „Ogoliłem się na łyso”? Zaznaczam, że mam na myśli zdanie proste, pojedynczą wypowiedź bez żadnego kontekstu. Czy można użyć tego typu imiesłowu zamiast zwykłego orzeczenia w zdaniu prostym?
Pozdrawiam i dziękuję za odpowiedź.
11.07.2008
11.07.2008
Dzień dobry,które zdanie jest poprawne: „Ogoliwszy się na łyso” czy „Ogoliłem się na łyso”? Zaznaczam, że mam na myśli zdanie proste, pojedynczą wypowiedź bez żadnego kontekstu. Czy można użyć tego typu imiesłowu zamiast zwykłego orzeczenia w zdaniu prostym?
Pozdrawiam i dziękuję za odpowiedź.
W języku ogólnym imiesłów przysłówkowy uprzedni (na -łszy, -wszy) służy do wyrażania jakiejś czynności w stosunku do innej, pojawia się tylko w roli imiesłowowego równoważnika zdania podrzędnego („Ogoliwszy głowę, odetchnął z ulgą”).
W gwarach imiesłów przysłówkowy uprzedni występuje bardzo rzadko, wyjątek stanowią gwary pogranicza wschodniego, litewskiego i białoruskiego (gwary suwalsko-podlaskie), szczególnie okolic Sejn, i gwary północnokresowe. W gwarach tych za pomocą imiesłowu przysłówkowego uprzedniego może być między innymi wyrażany czas przeszły (najczęściej), o którym mowa w pytaniu („A gdzie ona poszedszy?” – 'A gdzie ona poszła?'), tryb warunkowy („Byłby jadszy swiniacze mięso, ale i tego nie stało” – 'Jadłby…, ale…'), może też imiesłów pełnić funkcję orzecznika (ma wtedy znaczenie przymiotnikowe) („Spleśniawszy był ten bochenek” – 'Spleśniały był…'), przydawki przymiotnej („ten penkszy słoik” – 'ten pęknięty słoik'). Pojawia się także w innych, bardziej skomplikowanych konstrukcjach, ale już rzadziej.
Przyjmuje się, iż jest to wpływ języka litewskiego (bezpośredni i przez medium białoruskie), który ma wyjątkowo bogaty repertuar imiesłowów i ich użyć.
Zjawisko to opisuje szczegółowo Z. Kurzowa w pracy Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich, Warszawa 1993. Z tej pracy pochodzą podane przykłady.
W gwarach imiesłów przysłówkowy uprzedni występuje bardzo rzadko, wyjątek stanowią gwary pogranicza wschodniego, litewskiego i białoruskiego (gwary suwalsko-podlaskie), szczególnie okolic Sejn, i gwary północnokresowe. W gwarach tych za pomocą imiesłowu przysłówkowego uprzedniego może być między innymi wyrażany czas przeszły (najczęściej), o którym mowa w pytaniu („A gdzie ona poszedszy?” – 'A gdzie ona poszła?'), tryb warunkowy („Byłby jadszy swiniacze mięso, ale i tego nie stało” – 'Jadłby…, ale…'), może też imiesłów pełnić funkcję orzecznika (ma wtedy znaczenie przymiotnikowe) („Spleśniawszy był ten bochenek” – 'Spleśniały był…'), przydawki przymiotnej („ten penkszy słoik” – 'ten pęknięty słoik'). Pojawia się także w innych, bardziej skomplikowanych konstrukcjach, ale już rzadziej.
Przyjmuje się, iż jest to wpływ języka litewskiego (bezpośredni i przez medium białoruskie), który ma wyjątkowo bogaty repertuar imiesłowów i ich użyć.
Zjawisko to opisuje szczegółowo Z. Kurzowa w pracy Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich, Warszawa 1993. Z tej pracy pochodzą podane przykłady.
Barbara Grabka, IJP PAN, Kraków
