Legizm i legiści
Treść mojego pytania dotyczy pojęcia pochodzącego z języka obcego. Chodzi o kwestię tak zwanego legizmu – ideologii funkcjonującej w starożytnych Chinach. W języku chińskim funkcjonuje on jako Fǎjiā.
W fachowej literaturze, w języku angielskim, określa się go mianem legalism. Niemniej, w polskiej literaturze naukowej, pojęcie legalizm zwyczajowo pojmuje się jako „ścisłe przestrzeganie prawa/państwo prawa/ zasadę praworządności”. Chińskie pojęcie określa się raczej jako legizm. Muszę nadmienić jednak, że założenia Fǎjiā w istocie spełniają powyższe kryteria definicji.
Moje pytanie dotyczy dopuszczalności stosowania słowa „legalizm” właśnie w kontekście Fǎjiā. W literaturze przedmiotu można natknąć się na różnorodne formy, jednakże samemu redagując pracę naukową wolałbym oprzeć się na wykładni Poradni Językowej.
15.04.2019
15.04.2019
Szanowni Państwo,Treść mojego pytania dotyczy pojęcia pochodzącego z języka obcego. Chodzi o kwestię tak zwanego legizmu – ideologii funkcjonującej w starożytnych Chinach. W języku chińskim funkcjonuje on jako Fǎjiā.
W fachowej literaturze, w języku angielskim, określa się go mianem legalism. Niemniej, w polskiej literaturze naukowej, pojęcie legalizm zwyczajowo pojmuje się jako „ścisłe przestrzeganie prawa/państwo prawa/ zasadę praworządności”. Chińskie pojęcie określa się raczej jako legizm. Muszę nadmienić jednak, że założenia Fǎjiā w istocie spełniają powyższe kryteria definicji.
Moje pytanie dotyczy dopuszczalności stosowania słowa „legalizm” właśnie w kontekście Fǎjiā. W literaturze przedmiotu można natknąć się na różnorodne formy, jednakże samemu redagując pracę naukową wolałbym oprzeć się na wykładni Poradni Językowej.
Pojęcia „legizmu” i „legalizmu” rzeczywiście w pewnym zakresie się pokrywają (‘ścisłe przestrzeganie obowiązujących przepisów prawa, stosowanie się do nich’). Legizm jest jednak pojęciem szerszym. Wedle przedstawicieli chińskiej szkoły filozoficznej głoszącej ideę legizmu norm prawnych należało przestrzegać niezależnie od ich moralnego znaczenia. Niestosowanie się do ogłaszanego przez władcę prawa miało być surowo karane. Celem stosowania prawa miało być umocnienie państwa, panującej dynastii oraz armii. Ta szczegółowsza charakterystyka legizmu pokazuje, że pojęcie to ma znaczny naddatek semantyczny w stosunku do tradycyjnie pojmowanej w Europie zasady praworządności.
Kwerenda internetowa pokazuje, że w polskich publikacjach specjalistycznych (fachowych, naukowych itp.) najczęściej stosowane jest właśnie – w odniesieniu do omawianej tu chińskiej szkoły filozoficznej czy chińskiego prawa – pojęcie legizmu, por. np.
Konfucjanizm a legizm. U podstaw prawa chińskiego (P. Kozanecka)
Dość krótko, w latach 221–206 p.n.e., gdy władzę przejęła zwycięska dynastia Tsin, w kulturze prawnej Chin panował legizm. (R. Tokarczyk, Komparatystyka prawnicza)
Po przejęciu władzy przez dynastię Han odrzucono znienawidzony legizm i przywrócono panowanie konfucjanizmu. (R. Tokarczyk, Komparatystyka prawnicza)
Istotą legizmu było stworzenie prawa tak szczegółowego i przy tym surowego, aby niemożliwe było pozostawienie człowiekowi nawet najmniejszej decyzji w kwestii jego wykładni. (J. Barcikowski, Zgodnie z prawem przeciwko obywatelom)
Ponadto należy odnotować, iż na gruncie języka polskiego ‘zwolennika, wyznawcę, reprezentanta legizmu’ określa się mianem legisty (a nie: legalisty), por. np.
Spór konfucjanistów z legistami. W kręgu chińskiej kultury prawnej (M. Stępień, 2013)
Czy szkoła legistów opowiadała się za rządami prawa? (red. O. Nawrot i in., 2012)
Mając powyższe na uwadze, w pracy naukowej poświęconej chińskiej filozofii czy prawu należy posługiwać się wyspecjalizowanymi i utrwalonymi już w języku nauki terminami legizm i legista, które jednoznacznie określają omawiane zjawiska. Terminy legalizm i legalista można zarezerwować dla publikacji popularnych, przeznaczonych dla szerszego grona niespecjalistycznych odbiorców.
Kwerenda internetowa pokazuje, że w polskich publikacjach specjalistycznych (fachowych, naukowych itp.) najczęściej stosowane jest właśnie – w odniesieniu do omawianej tu chińskiej szkoły filozoficznej czy chińskiego prawa – pojęcie legizmu, por. np.
Konfucjanizm a legizm. U podstaw prawa chińskiego (P. Kozanecka)
Dość krótko, w latach 221–206 p.n.e., gdy władzę przejęła zwycięska dynastia Tsin, w kulturze prawnej Chin panował legizm. (R. Tokarczyk, Komparatystyka prawnicza)
Po przejęciu władzy przez dynastię Han odrzucono znienawidzony legizm i przywrócono panowanie konfucjanizmu. (R. Tokarczyk, Komparatystyka prawnicza)
Istotą legizmu było stworzenie prawa tak szczegółowego i przy tym surowego, aby niemożliwe było pozostawienie człowiekowi nawet najmniejszej decyzji w kwestii jego wykładni. (J. Barcikowski, Zgodnie z prawem przeciwko obywatelom)
Ponadto należy odnotować, iż na gruncie języka polskiego ‘zwolennika, wyznawcę, reprezentanta legizmu’ określa się mianem legisty (a nie: legalisty), por. np.
Spór konfucjanistów z legistami. W kręgu chińskiej kultury prawnej (M. Stępień, 2013)
Czy szkoła legistów opowiadała się za rządami prawa? (red. O. Nawrot i in., 2012)
Mając powyższe na uwadze, w pracy naukowej poświęconej chińskiej filozofii czy prawu należy posługiwać się wyspecjalizowanymi i utrwalonymi już w języku nauki terminami legizm i legista, które jednoznacznie określają omawiane zjawiska. Terminy legalizm i legalista można zarezerwować dla publikacji popularnych, przeznaczonych dla szerszego grona niespecjalistycznych odbiorców.
Adam Wolański
