jubilat i solenizant

jubilat i solenizant

5.10.2013
5.10.2013

Urodziny obchodzi solenizant – wg https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/jubilat-czy-solenizant;3371.html i chyba wszystkich słowników. Czemu zatem wśród moich znajomych, w tym ludzi obytych z językiem, pokutuje przekonanie, że urodziny obchodzi jubilat? Czy są jakieś dane mówiące o faktycznym stopniu użycia tych dwu nazw urodzinowicza? Przez wiele lat podobna sytuacja była z pasjonatem i spolegliwym. Te w https://sjp.pwn.pl/ mają dziś po dwa znaczenia. Czy jubilat też doczeka się znaczenia 'osoba obchodząca urodziny'?

O jubileuszu i jubilacie pisałem w artykule złożonym do księgi jubileuszowej (!) prof. Andrzeja Markowskiego (Polskie dźwięki, polskie słowa, polska gramatyka, red. B. Pędzich, D. Zdunkiewicz-Jedynak, 2011). Analiza potwierdziła m.in., że jubileuszami nazywa się czasem błahe, nieokrągłe rocznice czegoś, np. założenia sklepu, a jubilatami bywają zwane nawet paroletnie dzieci, świętujące w przedszkolu swoje urodziny. Dewaluacja jubileuszy i mania jubileuszowania nie są zjawiskiem nowym – zauważono je i krytykowano już w XIX w., pisał o nich m.in. Norwid. Mamy więc do czynienia z procesem, który od dawna narasta, ale jego rozwój jest stosunkowo wolny, więc w najbliższym czasie nie należy się spodziewać, aby słowniki zrównały jubileusz z rocznicą, a każdego solenizanta pozwalały nazywać jubilatem (dziś sankcjonują to tylko w wypadku znaczniejszych urodzin).

Z drugiej strony, jeśli spojrzeć dalej za siebie, to widać, że oba słowa – jubileusz i jubilat – przebyły znaczną drogę, a jej początków większość z nas nie jest świadoma. Jubileusz był najpierw cyklicznym świętem u Izraelitów, później u chrześcijan, co więcej, wymienione wyrazy wywodzą się z różnych źródeł, a do ich pomieszania w polszczyźnie doszło dopiero w XIX w. (w niektórych innych językach wcześniej). W świetle tych dawnych zmian, już zapomnianych, dzisiejsze wybryki językowe, np. „jubileusz dwulecia” czegoś lub „przedszkolaki – jubilaci”, wydają się niezbyt groźne.

Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego