kresowe raniej

kresowe raniej
9.01.2015
9.01.2015
Witam,
mieszkam na Wileńszczyźnie i ostatnio zauważyłam, jak powszechne jest używanie tutaj słowa raniej w sensie 'wcześniej'. Pierwsze słowo stało się na tyle popularne, że po prostu wymazało to drugie. Ewidentnie przyczyną tego jest wpływ języka rosyjskiego. Więc chciałabym zapytać, czy można używać słowa raniej zamiast wcześniej?
Słowo raniej jest rzeczywiście powszechne na Wileńszczyźnie i nie tylko na Wileńszczyźnie, ale na całych dawnych Kresach Wschodnich. Występuje zatem w polszczyźnie na Litwie, Białorusi, Łotwie, na Ukrainie, także na Bukowinie (część Bukowiny należy dziś do Ukrainy, a część do Rumunii). Charakteryzuje więc polszczyznę północnokresową i południowokresową. Dodać należy, że występuje nie tylko współcześnie w tej polszczyźnie, ale także było powszechne w przeszłości.
Wbrew pozorom nie jest to jednak „ewidentny rusycyzm”. Słowo notuje Samuel B. Linde w Słowniku języka polskiego z początku XIX wieku, przytaczając przykłady z II poł. XVIII wieku, poświadcza wyraz jako gwarowy tzw. Słownik warszawski, tj. Słownik języka polskiego J. Karłowicza, A. A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego z początku XX wieku, choć przykłady przytacza z Troca, czyli ze słownika XVIII-wiecznego, Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego z II poł. XX wieku ocenia wyraz jako dawny.
Wyraz raniej w świetle dokumentacji słownikowej należy zatem uznać za archaizm – wyraz dawny, który zachował się na Kresach, wsparty oddziaływaniem języków wschodniosłowiańskich. Wszystkie trzy języki wschodniosłowiańskie – białoruski, ukraiński i rosyjski znają bowiem wyrazy rano w znaczeniu 'wcześnie'.
Pyta Pani, czy należy używać tego regionalizmu kresowego. Wszystko zależy od sytuacji i rozmówcy. Jeżeli jest to sytuacja oficjalna, a rozmówca (rozmówcy) z Polski, gdy stosujemy polszczyznę ogólną, standardową, to warto go unikać i stosować odpowiedniki ogólnopolskie, ale w sytuacji nieoficjalnej, zwłaszcza w rozmowie z osobami także posługującymi się odmianą kresową polszczyzny – moim zdaniem – można go używać.
Halina Karaś, prof., Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego