ludź i człowieki

ludź i człowieki

24.12.2023
24.12.2023

Szanowni Państwo.

Czy istniały takie formy językowe jak ludź albo człowieki oraz czy istniały jeszcze jakieś inne formy opisujące tego typu zagadnienia?

Pozdrawiam

Formy ludź i człowieki to stosunkowo nowe derywaty nacechowane potocznie i żartobliwie, por. np.

  • fragment piosenki Być jak ty z filmu Księga dżungli (autor tekstu polskiego: Michał Wojnarowski):

     Ou łubidu

     Gdybym jak ty być mógł

     Gdybym tak chodzić mógł

     Mówić tak mógł

     Lecz chcieć to móc

     Więc właśnie mnie

     To uda się

     Będzie ze mnie ludź.


  • polski tytuł filmu familijnego Pourquoi j’ai (pas) mangé mon père (reżyseria: Jamel Debbouze):

     Były sobie człowieki


Wyrazy te powstały w wyniku desyngularyzacji (człowieki) i depluralizacji (ludź) tzw. supletywnych form człowiek – ludzie. Supletywizm (od łac. suppleō dosł. ‘uzupełniam’) to zjawisko polegające na tworzeniu form fleksyjnych danego wyrazu w oparciu o odmienne tematy fleksyjne. Supletywne formy oznaczające ‘istotę żywą, zdolną do mówienia, myślenia i tworzenia dóbr kultury’ polszczyzna odziedziczyła po języku prasłowiańskim, por. człowiek (← psł. *čelověkъ) i ludzie (← psł. *ljudьje).

Zjawisko supletywizmu dotyczy w polszczyźnie nie tylko rzeczowników (por. też: rok – lata, tydzień – tygodnie), lecz także czasowników (por. np. iść – idę, idzie – szedł, pójdę – poszedł, wiedzieć – wiem, być – jest – są), zaimków (por. np. ja – mnie, ona – ją, on – jego) oraz przymiotników i przysłówków (por. np. dobry – lepszy, źle – gorzej, duży – większy, mało – mniej).

Supletywizm występuje w wielu językach. Podobnie jak w polszczyźnie dotyczy najczęściej podstawowych elementów leksyki danego języka, por. np. angielskie formy: man – people (= ‘człowiek – ludzie’), I – me (= ‘ja – mnie’), good – better (= ‘dobry – lepszy’) czy niemieckie: der Mensch – die Leute (= ‘człowiek – ludzie’), ich – mich (= ‘ja – mnie’), gut – besser (= ‘dobry – lepszy’).

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego