mania i Dania

mania i Dania
4.12.2005
4.12.2005
Czy jest jakaś zasada wymowy zbitki ni wewnątrz wyrazu? Przykładowo: [ańoł] czy [ańjoł]? [amońak] czy [amońjak]? [mańera] czy [mańjera]? [końak] czy [końjak]? [interweńować] czy [interweńjować]? Jeżeli chodzi o zakończenie wyrazów na -nia, to problemów raczej nie ma. Ale jeżeli chodzi o wymowę tej zbitki wewnątrz wyrazu, nigdzie nie znalazłem informacji na ten temat. Czyżby polegało to na intuicyjnym rozpoznawaniu, który wyraz jest polski, a który obcego pochodzenia?
Litery ni przed samogłoską wymawiamy zasadniczo jako połączenie głoski [ń] i danej samogłoski. Są nieliczne wyjątki, najbardziej znane z nich to mania (np. prześladowcza, w przeciwieństwie do imienia Mania) oraz Dania (w przeciwieństwie do formy liczby mnogiej dania, np. obiadowe). Mówimy więc [mańja] (prześladowcza), ale [mańa] (Kowalska) oraz [dańja] (kraj), ale [dańa] (potrawy).
— Mirosław Bańko, PWN
Mam wątpliwości co do porady „mania i Dania”. Sugeruje Pan, że w nielicznych wyrazach ni czytamy jako ńj. Mnie uczono (co słowniki potwierdzają), że WSZYSTKIE obce wyrazy na -nia (które w dopełniaczu kończą się na -ii) wymawiamy -ńja (np. agonia, linia, Albania i setki innych). Dlatego pytałem o ni wewnątrz wyrazu i podałem interesujące mnie przykłady. Bo to, co wyżej napisałem, uznałem za pewnik. Zatem aby na pewno wyjątkami są tylko wyrazy typu mania i Dania (w celu odróżnienia od homonimów Mania i dania)?
Uznaję „reklamację”. Seria wyrazów o zakończeniu -nia wymawianym [ńja] istotnie jest długa. Pisząc wyżej o „nielicznych wyjątkach”, miałem na myśli tylko wyrazy o identycznej pisowni (z dokładnością do początkowej litery) i mimo woli wprowadziłem Pana w błąd. Dodam nawiasem, że na [ńja] kończą się nie tyle wyrazy obce, ile wyrazy wciąż jako obce odczuwane, por. latarnia, wymawiane [latarńa'], choć to słowo z pochodzenia niemieckie. Czasem wątpliwości co do wymowy mogą być przyczyną błędów w odmianie, np. niektórzy działkowicze nic obcego nie widzą w cukinii i zamiast mówić [cukińja] mówią [cukińa], co oczywiście może prowadzić do niepoprawnej pisowni cukini.
A czy litery ni gdzieś wewnątrz wyrazu, czyli nie przed końcówką, mogą być wymawiane [ńj]? Owszem, np. w słowie liniowy. Nie wiem, czy o taki przykład Panu chodziło, być może jest on za łatwy (skoro [lińja], to i [lińjowy]), nie znalazłem jednak trudniejszych. W każdym razie przykłady wymienione przez Pana wymawia się bez joty, tzn. [ańoł], [amońak], [mańera], [interweńować].
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego