mieć mechę
w okolicach Węgrowa w województwie mazowieckim spotkałem się ze zwrotem mieć mechę, znaczącym mniej więcej tyle, co 'zwariować' czy 'stracić rozum'. Czy mogliby Państwo wyjaśnić mi jego pochodzenie?
Z wyrazami szacunku
Piotr Michałowski
3.01.2014
3.01.2014
Szanowni Eksperci, w okolicach Węgrowa w województwie mazowieckim spotkałem się ze zwrotem mieć mechę, znaczącym mniej więcej tyle, co 'zwariować' czy 'stracić rozum'. Czy mogliby Państwo wyjaśnić mi jego pochodzenie?
Z wyrazami szacunku
Piotr Michałowski
W kartotece Słownika gwar polskich PAN w Krakowie, gromadzącej materiały ze wszystkich dialektów, znalazł się zwrot mieć mechę ‘być niespełna rozumu’ tylko z Jankowic w powiecie rybnickim. Niestety, nie został zanotowany wyraz mecha. Sytuacja taka w gwarach nie jest odosobniona, podobnie zresztą jak w języku ogólnym. Zdarza się, że jakiś wyraz zachował się tylko we frazeologii. Jeżeli jednak sięgniemy do Słownika języka polskiego, tzw. warszawskiego, z przełomu XIX i XX wieku, znajdziemy tam wyrazy meszka, mecha, oznaczone jako gwarowe, w znaczeniu ‘niedźwiedź’ i mecha ‘miód do picia’. Każdy z tych leksemów mógł znaleźć się w interesującym nas zwrocie ze względu na kulturowy obraz czy to niedźwiedzia, czy napitku w gwarach, na skojarzenia, jakie te desygnaty wywoływały.
Należy zaznaczyć, że na określenie człowieka ograniczonego umysłowo i na określenie tej jego przypadłości funkcjonuje w gwarach wiele określeń. Wynika to ze specyfiki ludzkiego postrzegania i potrzeby nazywania czegoś, co inne, obce, wyjątkowo silnej w kulturze ludowej. Przytoczmy niektóre zwroty mające podobną budowę i takie samo znaczenie jak mieć mechę, by pokazać, jak różne desygnaty i ich nazwy są w nich wykorzystane: mieć barch (‘obłęd, szał’), błąd, bzika, ćmę, jedno koleczko za mało, kota, letko w głowie, a także mieć ała, fijoła, fijołka, fisia, gzika, hysia, kręćka, krótki rozum, mieć le co drugą (trzecią) bietkę (‘klepkę’), mieć łupka (‘kukułkę’), szmergla.
Należy zaznaczyć, że na określenie człowieka ograniczonego umysłowo i na określenie tej jego przypadłości funkcjonuje w gwarach wiele określeń. Wynika to ze specyfiki ludzkiego postrzegania i potrzeby nazywania czegoś, co inne, obce, wyjątkowo silnej w kulturze ludowej. Przytoczmy niektóre zwroty mające podobną budowę i takie samo znaczenie jak mieć mechę, by pokazać, jak różne desygnaty i ich nazwy są w nich wykorzystane: mieć barch (‘obłęd, szał’), błąd, bzika, ćmę, jedno koleczko za mało, kota, letko w głowie, a także mieć ała, fijoła, fijołka, fisia, gzika, hysia, kręćka, krótki rozum, mieć le co drugą (trzecią) bietkę (‘klepkę’), mieć łupka (‘kukułkę’), szmergla.
Barbara Grabka, prof., IJP PAN