mieć mechę

mieć mechę
3.01.2014
3.01.2014
Szanowni Eksperci,
w okolicach Węgrowa w województwie mazowieckim spotkałem się ze zwrotem mieć mechę, znaczącym mniej więcej tyle, co 'zwariować' czy 'stracić rozum'. Czy mogliby Państwo wyjaśnić mi jego pochodzenie?
Z wyrazami szacunku
Piotr Michałowski
W kartotece Słownika gwar polskich PAN w Krakowie, gromadzącej materiały ze wszystkich dialektów, znalazł się zwrot mieć mechę ‘być niespełna rozumu’ tylko z Jankowic w powiecie rybnickim. Niestety, nie został zanotowany wyraz mecha. Sytuacja taka w gwarach nie jest odosobniona, podobnie zresztą jak w języku ogólnym. Zdarza się, że jakiś wyraz zachował się tylko we frazeologii. Jeżeli jednak sięgniemy do Słownika języka polskiego, tzw. warszawskiego, z przełomu XIX i XX wieku, znajdziemy tam wyrazy meszka, mecha, oznaczone jako gwarowe, w znaczeniu ‘niedźwiedź’ i mecha ‘miód do picia’. Każdy z tych leksemów mógł znaleźć się w interesującym nas zwrocie ze względu na kulturowy obraz czy to niedźwiedzia, czy napitku w gwarach, na skojarzenia, jakie te desygnaty wywoływały.
Należy zaznaczyć, że na określenie człowieka ograniczonego umysłowo i na określenie tej jego przypadłości funkcjonuje w gwarach wiele określeń. Wynika to ze specyfiki ludzkiego postrzegania i potrzeby nazywania czegoś, co inne, obce, wyjątkowo silnej w kulturze ludowej. Przytoczmy niektóre zwroty mające podobną budowę i takie samo znaczenie jak mieć mechę, by pokazać, jak różne desygnaty i ich nazwy są w nich wykorzystane: mieć barch (‘obłęd, szał’), błąd, bzika, ćmę, jedno koleczko za mało, kota, letko w głowie, a także mieć ała, fijoła, fijołka, fisia, gzika, hysia, kręćka, krótki rozum, mieć le co drugą (trzecią) bietkę (‘klepkę’), mieć łupka (‘kukułkę’), szmergla.
Barbara Grabka, prof., IJP PAN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego