na przełomie
11.06.2006
11.06.2006
Jak jest z przełomem w wyrażeniach używanych dla oddania końca jednej epoki, a początku drugiej (tak samo lat czy miesięcy)? Czy niepoprawne jest pisanie na przełomie XV i XVI wieku, bo wystarczy tylko na przełomie XV w., ponieważ przełom oznacza koniec XV, a po XV na pewno jest XVI wiek? Tak samo na przełomie sierpnia i września: czy na przełomie sierpnia wystarczy?Typowe konteksty, w których występuje wyrażenie na przełomie, to:
— na przełomie XIX i XX wieku,
— na przełomie wieków (stuleci, tysiącleci, dekad),
— na przełomie lat 20. i 30.,
— na przełomie 1939/1940,
— na przełomie lat 1990–1991,
— na przełomie lat 1998 i 1999,
— na przełomie stycznia i lutego.
Przykłady, w których tylko jeden z graniczących okresów jest wskazany, są o wiele rzadsze, niemniej jednak przekonujące. Piszący może zadbać, żeby ten drugi, brakujący okres czytelnicy mogli jakoś uzupełnić, na przykład na podstawie dalszego kontekstu, por.: „Był to jeden z tych dni na przełomie lata, kiedy jest bardzo ciepło (…). Poczuł, patrząc na niemoc przyrody, że nie przezwycięży ona jesieni, i sam w sobie odczuł ów brak oporu, który decydował o przełomie lata” (J. Iwaszkiewicz, Panny z Wilka). Nie jest to jednak konieczne, z zasady bowiem, ilekroć wyrażenie na przełomie występuje przed nazwą tylko jednego okresu, tylekroć odnosi się do jego końca, a nie początku.
— na przełomie XIX i XX wieku,
— na przełomie wieków (stuleci, tysiącleci, dekad),
— na przełomie lat 20. i 30.,
— na przełomie 1939/1940,
— na przełomie lat 1990–1991,
— na przełomie lat 1998 i 1999,
— na przełomie stycznia i lutego.
Przykłady, w których tylko jeden z graniczących okresów jest wskazany, są o wiele rzadsze, niemniej jednak przekonujące. Piszący może zadbać, żeby ten drugi, brakujący okres czytelnicy mogli jakoś uzupełnić, na przykład na podstawie dalszego kontekstu, por.: „Był to jeden z tych dni na przełomie lata, kiedy jest bardzo ciepło (…). Poczuł, patrząc na niemoc przyrody, że nie przezwycięży ona jesieni, i sam w sobie odczuł ów brak oporu, który decydował o przełomie lata” (J. Iwaszkiewicz, Panny z Wilka). Nie jest to jednak konieczne, z zasady bowiem, ilekroć wyrażenie na przełomie występuje przed nazwą tylko jednego okresu, tylekroć odnosi się do jego końca, a nie początku.
Mirosław Bańko, PWN
