-nczy czy -ńczy?

-nczy czy -ńczy?
20.09.2006
20.09.2006
Chciałbym zapytać o pisownię przymiotników pojedynczy i opiekuńczy. Dlaczego nie pisze się tego pierwszego przez ń, jak szeregu podobnych wyrazów? (W przypadku wyrazów pospieszny i pośpieszny jest oboczność). Jak długa jest tradycja tej pisowni, a jaka jest rzeczywistość fonetyczna? Znalazłem tylko jeden wyraz kończący się tak samo – słonczy (od nazwy ptaka drapieżnego – słonki). Jakie jest uzasadnienie pisowni końcówek -nczy i -ńczy i dlaczego nie można ich zastąpić jedną?
Różnice w pisowni wymienionych wyrazów są uwarunkowane historycznie. Przymiotnik słonczy pochodzi od słowa słonka, a pojedynczy od pojedynek, czyli 'osoba występująca po jedynku, tzn. w pojedynkę; jednostka' (później też 'walka dwóch osób'). Zarówno w rzeczownikach podstawowych (słonka, pojedynek), jak i w utworzonych od nich przymiotnikach słonczy, pojedynczy spółgłoska n jest twarda. Inaczej jest w przymiotnikach typu gończy, młodzieńczy, obłąkańczy, opętańczy, oszukańczy, szaleńczy, w których występuje ń. Pochodzą one od rzeczowników goniec, młodzieniec, obłąkaniec, opętaniec, oszukaniec, szaleniec, które również mają miękkie ń.
Przymiotnik opiekuńczy jest wynikiem wyrównania analogicznego (pochodzi bowiem od opiekun, nie od opiekuniec, ale jest nazwą osobową, stąd podobieństwo do wymienionych wyżej przymiotników). Wyrównania analogiczne nie objęły przymiotników słonczy, pojedynczy zapewne ze względów znaczeniowych.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego