nie + jeszcze czy nie + imiesłów przymiotnikowy

nie + jeszcze czy nie + imiesłów przymiotnikowy

29.12.2023
29.12.2023

Dzień dobry, chciałbym zapytać o pisownię nie w zestawieniu z wyrazem jeszcze. Zgodnie z regułą 46.13. WSO (punkt e) nie należy pisać wówczas oddzielnie z przymiotnikiem i imiesłowem przymiotnikowym, a zgodnie z regułą 46.11. (punkt d) — również z rzeczownikiem. Tymczasem w tym samym słowniku pojawiają się przykłady typu: „niepoświęcony (np. kaplica jeszcze niepoświęcona) [168]”. Prosiłbym o wyjaśnienie tego zagadnienia. Z góry dziękuję.

Szanowny Panie,

przyznam szczerze, że mam kłopot z tym, o co Pan konkretnie pyta. Czy pyta Pan o pisownię nie z wyrazem jeszcze, czy też o pisownię nie z imiesłowem przymiotnikowym (jak np. w wyrażeniu: kaplica jeszcze niepoświęcona).


Ad 1. Nie + jeszcze

wyraz jeszcze to partykuła. Tak więc nie mają wobec niej zastosowania reguły mówiące o pisowni partykuły przeczącej nie z rzeczownikami, przymiotnikami ani imiesłowami przymiotnikowymi. Co więcej, partykuły przeczącej nie nie łączymy zasadniczo z innymi partykułami, w tym z partykułą jeszcze. Wyjątek stanowią partykuły byle i lada, które może poprzedzać wykładnik zaprzeczenia w formie rozdzielnie zapisanej partykuły nie, por. np.

  • Nie byle kto nas dzisiaj odwiedził.
  • Nie lada opinię sobie wyrobił.

W polszczyźnie zbieg wyrazów nie i jeszcze może wystąpić w dwóch wypadkach:

a) kiedy nie wchodzi w skład tzw. spójnika równorzędnego centralnego a nie, który łączy dwie frazy tego samego typu (nie jest tutaj spójnikiem, por. Mam chałupę, a nie dom), np.

  • A ty, drogi moderatorku, trochę się ogarnij, bo ty masz świecić przykładem, a nie jeszcze robić jakieś głupie memy, bo to jest żałosne.
  • Jak mieć pewność, że to już miesiączka, a nie jeszcze plamienie?
  • Mamy przecież XXI wiek i możemy ograniczać to niebezpieczeństwo, a nie jeszcze je zwiększać.
  • Musimy współpracować na rzecz sztucznej inteligencji, która znosi podziały społeczne, cyfrowe i gospodarcze, a nie jeszcze bardziej nas od siebie oddala.
  • Papież wyraźnie mówi, że chrześcijaństwo ma być wodą inspirującą wzrost, a nie jeszcze jednym kwiatkiem w wazonie.
  • System powinien motywować do dalszej pracy lekarzy, a nie jeszcze bardziej ich zniechęcać.
  • Wspieramy biedne rodziny, aby im pomóc, a nie jeszcze ściągać z nich podatki.

b) kiedy nie stanowi formę biernikową zaimka rzeczownego on (B. l.poj. r.n. oraz B. l.mn. r.nmos.), np.

  • Dbasz o ciało, ale możesz zadbać o nie jeszcze lepiej.
  • Jest naszą wspólną troską, aby takie wieloaspektowe projekty były realizowane na Nowosądecczyźnie. Zabiegał o nie jeszcze śp. Wicewojewoda Józef Leśniak, wizytując teren w lipcu 2022 roku wraz z Panem Ministrem Markiem Gróbarczykiem.
  • Kto ma już kwalifikacje na Igrzyska Tokio 2021, a kto o nie jeszcze walczy?
  • Niedawne orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) może poważnie utrudnić uzyskanie zezwoleń na prowadzenie aptek ogólnodostępnych podmiotom, które wystąpiły o nie jeszcze przed wejściem w życie przepisów ustawy „apteka dla aptekarza”.
  • Poczucie bezpieczeństwa u kobiet – jak zadbać o nie jeszcze bardziej?
  • W wielu krajach Unii w celu zagwarantowania dziecku miejsca w żłobku należy starać się o nie jeszcze przed narodzeniem dziecka.
  • Zakłada ona umożliwienie osobom uprawnionym do osłon wnioskowanie o nie jeszcze przed stosowną notyfikacją Komisji Europejskiej.
  • Zatem niezrealizowane świadczenie emerytalne lub rentowe w rozumieniu zacytowanego przepisu to takie świadczenie, do którego prawo zostało już ustalone lub co najmniej osoba uprawniona wystąpiła o nie jeszcze za życia, ale nie zostało ono jej wypłacone, niezależnie od przyczyn opóźnienia w wypłacie świadczenia.

W obu powyższych sytuacjach nie pisze się rozdzielnie z partykułą jeszcze.


Ad 2. Nie + imiesłów przymiotnikowy

Niemal do końca 1997 r. funkcjonowała w polskiej ortografii zasada, która kazała pisać rozdzielnie imiesłowy przymiotnikowe użyte czasownikowo, a łącznie imiesłowy użyte przymiotnikowo, por. obraz nie oceniony jeszcze przez jury konkursu (= ‘taki, którego jeszcze nie oceniono’), ale: nieoceniony pracownik (= ‘bezcenny, zasługujący na najwyższą ocenę’). 9 grudnia 1997 r. Rada Języka Polskiego podjęła uchwałę ortograficzną, wedle której partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy łącznie z imiesłowami przymiotnikowymi (czynnymi i biernymi), niezależnie od tego, czy są użyte w znaczeniu przymiotnikowym, czy czasownikowym. Jednocześnie RJP dopuściła świadomą pisownię rozdzielną w wypadku tzw. użyć czasownikowych.

Niezależnie od tej potencjalnej dwoistości w słownikach ortograficznych, w tym również tych publikowanych przez WN PWN, podaje się wszystkie zaprzeczone imiesłowy przymiotnikowe w pisowni łącznej. Stąd pisownia łączna wyrazu niepoświęcony zarówno w użyciu przymiotnikowym (por. np. niepoświęcona ziemia = ‘niepowierzona opiece Bożej’), jak i czasownikowym (por. np. kaplica jeszcze niepoświęcona = taka, której jeszcze nie poświęcono). Wedle uchwały ortograficznej RJP dopuszczalna jest jednak nadal – jako oboczna – pisownia rozdzielna : kaplica jeszcze nie poświęcona.


Łączę pozdrowienia

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego