o roli dialektu śląskiego

o roli dialektu śląskiego
26.11.2007
26.11.2007
Szanowni Państwo,
uzupełniając moje poprzednie pytanie: czy odpadnięcie Śląska od Polski w XIV w. miało jakiś znaczący wpływ na formowanie się polszczyzny ponadregionalnej i jej obecny kształt? Z jednej strony to na pewno istotne wydarzenie polityczne, z drugiej, jak mogłem przeczytać w odpowiedzi, dialekt śląski miał wiele cech wspólnych z dialektem małopolskim i wielkopolskim, a te przecież miały duże znaczenie w kształtowaniu się polszczyzny ogólnej.
Z poważaniem
Filip Cerkaski
Oczywiście tak, zarówno odpadnięcie Śląska od Polski w XIV w., jak i późniejsza jego niełatwa historia miały znaczący wpływ na kształtowanie się polszczyzny ponadregionalnej. Śląsk bowiem w żadnej epoce nie odgrywał tak dominującej roli polityczno-kulturowej jak pozostałe dzielnice Polski, kolejno: Wielkopolska, Małopolska i Mazowsze. Z tego względu wpływ dialektu śląskiego na polszczyznę ogólną był mniejszy niż pozostałych dialektów.
W dalekiej przeszłości gwary Polan, Ślężan i Wiślan pozostawały ze sobą w ściślejszej łączności; świadczą o tym m.in. kontynuanty tzw. zgłoskotwórczego l’ w postaci -eł- (np. wełna, pełny) wobec mazowieckiego i kaszubskiego -’oł-, np. v’ołna), a także międzywyrazowa fonetyka udźwięczniająca (np. brad ojca, chleb razowy wobec mazowiecko-pomorskiej brat ojca, chlep razowy). Dialekty ulegały ewolucji, różnicowały się, ale ponadregionalna polszczyzna również: pewne cechy językowe zyskiwały szeroki zasięg występowania, a później ulegały ograniczeniu lub nawet zanikały. Także wpływ poszczególnych dialektów na język ogólny zmieniał się w różnych epokach.
Jeszcze na dwie sprawy chciałam zwrócić uwagę. Otóż dialekty śląskie jako całość mają mało cech charakterystycznych (tylko Śląskowi właściwa jest postać jegla 'igła', łeżka 'łyżka', lza 'łza').
Językowo dzieli się Śląsk na południowy (gwary górnośląskie) i północny (gwary dolnośląskie); czasem wyróżnia się także środkowy. Z tym wiąże się kolejna sprawa. Na przykład: obecność samogłosek nosowych w polszczyźnie ogólnej łączy się zwykle z dialektem wielkopolskim, chociaż w części dialektów śląskich sytuacja nosówek była podobna.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego