oprócz
2. Oprócz naleśników zjadł jeszcze kawałek ciasta.
3. Oprócz pana G. zarzuty postawiliśmy jeszcze jednej osobie.
4. Oprócz pana G. zarzuty ma również jeszcze jedna osoba.
Które zdania poprawne? Czy prawidłowo jest: „… obsługuje również dział handlowy…”? Jaka konstrukcja jest prawidłowa w przypadku oprócz i poza, czy możliwe jest użycie strony biernej?
16.11.2012
16.11.2012
1. „Teraz Brazylia to mój atut” – śmieje się, bo zna świetnie portugalski i oprócz telewizji pracuje w dziale handlowym ambasady Brazylii.2. Oprócz naleśników zjadł jeszcze kawałek ciasta.
3. Oprócz pana G. zarzuty postawiliśmy jeszcze jednej osobie.
4. Oprócz pana G. zarzuty ma również jeszcze jedna osoba.
Które zdania poprawne? Czy prawidłowo jest: „… obsługuje również dział handlowy…”? Jaka konstrukcja jest prawidłowa w przypadku oprócz i poza, czy możliwe jest użycie strony biernej?
Nie wszystkie z Pana przykładów mi się podobają, wątpliwość budzą pierwszy i trzeci. Na problem z oprócz nie zwrócono uwagi w słownikach poprawnej polszczyzny, nie pamiętam też, aby omawiano go w poradnikach językowych. A problem jest – wielokrotnie natrafiałem w na zdania, w których użycie tego słowa wydawało mi się nieprawidłowe. Sprawa wymaga głębszego namysłu, tu mogę zaproponować tylko pewien test, który spełniają zdania poprawnie zbudowane i którego nie spełniają zdania z niewłaściwie użytym oprócz.
Pozwolę sobie oznaczyć w Pana przykładach przypadki rzeczowników:
Wydaje się, że dopełniacz – pojawiający się obligatoryjnie po przyimku oprócz – dobrze współżyje z biernikiem i z mianownikiem, źle natomiast z celownikiem, narzędnikiem, miejscownikiem i w ogóle z wyrażeniami przyimkowymi. Proszę rozważyć jeszcze następujące przykłady (moim zdaniem nieudane):
W formie: „(…) zna świetnie portugalski i oprócz telewizji obsługuje również dział handlowy” Pana przykład byłby wyśmienity, dopełniacz (telewizji) współgrałby w nim z biernikiem (dział). Jeśli chodzi o stronę bierną, to jej użycie w zdaniach z oprócz nie jest wykluczone, np. „Oprócz matematyki [D] uczeni są astronomii [D]”. Przykład ten uświadamia zarazem, że koincydencja dopełniacza z dopełniaczem jest w rozważanych tu zdaniach dopuszczalna.
Jeśli zaś chodzi o zdania z przyimkiem poza, to rzecz na pewno ma się inaczej, np. problematyczne zdanie: „Oprócz pana G. zarzuty postawiliśmy jeszcze jednej osobie” staje się zupełnie normalne po zamianie oprócz na poza, por. „Poza panem G. zarzuty postawiliśmy jeszcze jednej osobie”. O szczegółową analizę różnicy między oprócz a poza tu się nie pokuszę. Jak już wspomniałem, problem wymaga głębszego namysłu, mógłby być tematem artykułu, a nie porady językowej.
Pozwolę sobie oznaczyć w Pana przykładach przypadki rzeczowników:
1. Oprócz telewizji [D] pracuje w dziale handlowym [Ms] (…).
2. Oprócz naleśników [D] zjadł jeszcze kawałek ciasta [B].
3. Oprócz pana G. [D] zarzuty postawiliśmy jeszcze jednej osobie [C].
4. Oprócz pana G. [D] zarzuty ma również jeszcze jedna osoba [M].
Wydaje się, że dopełniacz – pojawiający się obligatoryjnie po przyimku oprócz – dobrze współżyje z biernikiem i z mianownikiem, źle natomiast z celownikiem, narzędnikiem, miejscownikiem i w ogóle z wyrażeniami przyimkowymi. Proszę rozważyć jeszcze następujące przykłady (moim zdaniem nieudane):
Oprócz szafy zabarykadował drzwi kredensem.
Oprócz koleżanki przyszła jeszcze z kolegą.
Oprócz szkoły chadzają do pubu.
Oprócz kredytu kupują za gotówkę.
Oprócz stawów pływają w jeziorach..
W formie: „(…) zna świetnie portugalski i oprócz telewizji obsługuje również dział handlowy” Pana przykład byłby wyśmienity, dopełniacz (telewizji) współgrałby w nim z biernikiem (dział). Jeśli chodzi o stronę bierną, to jej użycie w zdaniach z oprócz nie jest wykluczone, np. „Oprócz matematyki [D] uczeni są astronomii [D]”. Przykład ten uświadamia zarazem, że koincydencja dopełniacza z dopełniaczem jest w rozważanych tu zdaniach dopuszczalna.
Jeśli zaś chodzi o zdania z przyimkiem poza, to rzecz na pewno ma się inaczej, np. problematyczne zdanie: „Oprócz pana G. zarzuty postawiliśmy jeszcze jednej osobie” staje się zupełnie normalne po zamianie oprócz na poza, por. „Poza panem G. zarzuty postawiliśmy jeszcze jednej osobie”. O szczegółową analizę różnicy między oprócz a poza tu się nie pokuszę. Jak już wspomniałem, problem wymaga głębszego namysłu, mógłby być tematem artykułu, a nie porady językowej.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
