Wałczenie
Jak zmieniało się postrzeganie zjawiska wałczenia? Podobno początkowo niezgłoskotwórcze u jako ł było cechą gwary chłopów, niższych warstw i zalecano unikanie takiej wymowy. Jeszcze na początku XX w. wiele osób używało tzw. scenicznego ł. Czy wałczenie zatem postrzegano jako styl potoczny, czy wręcz psucie języka, niestosowne w mowie oficjalnej? Może inaczej mówiono w domu, a inaczej w szkole czy podczas publicznych wypowiedzi? Do dziś niektórzy młodzi prezenterzy TVP Wilno stosują sceniczne ł, choć z pewnością są świadomi, że w Polsce już (prawie) nikt tak nie mówi. A na nagraniu głosu J. Piłsudskiego słychać, że wałczy. Lektorzy Polskiej Kroniki Filmowej początkowo nie wałczyli.
Wałczenie to utrata przez spółgłoskę zapisywaną jako ł zwarcia zębowego i artykułowanie jej za pomocą samych tylko warg, wskutek czego powstaje tzw. u niezgłoskotwórcze (w zapisie fonetycznym [u̯]). Wymowa taka pojawiła się początkowo na wsi i wśród warstw niewykształconych. Ślady tej nowej wymowy są uchwytne filologicznie w zabytkach ostatniej ćwierci XVI w.
W XVII i XVIII w. ten nowy sposób wymowy ł był uznawany za niepoprawny („gminny”, gwarowy). Warstwy wykształcone, inteligencja, arystokracja unikały wymawiania ł w postaci u niezgłoskotwórczego.
Mimo że wałczenie jest powszechnie wyśmiewane jako cecha mowy chłopskiej, rozprzestrzenia się w XIX w. na cały obszar języka polskiego. Nadal jednak za poprawniejszą uchodzi przedniojęzykowo-zębowa wymowa ł. Na przełomie XIX i XX stulecia wałczenie zostaje dopuszczone do wymowy kulturalnej. Przedniojęzykowo-zębowe ł obowiązuje w pierwszej połowie XX w. już tylko aktorów (jako tzw. ł aktorskie, sceniczne). Współcześnie ten sposób artykulacji występuje jedynie w polskich gwarach kresowych oraz w regionalnych odmianach polszczyzny kulturalnej – wileńskiej (północnokresowej) i lwowskiej (południowokresowej).
