bezobsługowy
Często czytam w instrukcjach, że jakieś urządzenie jest „bezobsługowe” w takim kontekście, że nie wymaga ono serwisowania. Czy jest to poprawne, czy raczej powinno się powiedzieć, że dane urządzenie nie wymaga konserwacji/serwisowania. Słowo „bezobsługowe” kojarzy mi się raczej ze stacją lub myjnią, a nie z urządzeniami.
W polszczyźnie przymiotnik bezobsługowy oznacza wyłącznie ‘niewymagający obsługi, działający samoczynnie, automatyczny’. Sprzęty bądź ich części, których się w ogóle nie konserwuje ani nie naprawia, określa się mianem nieserwisowalnych, co oznacza, że starczają na całe „życie” danego urządzenia albo są jednorazowe (po zużyciu wymagają wymiany na nowy egzemplarz).
-
26.05.2023
A dlaczego „bezobsługowe”, a nie „bez obsługi”? Skąd ta moda na przymiotniki zamiast wyrażeń przyimkowych lub zamiast dopełniacza? Moim zdaniem konstrukcje typu: myjnia bezdotykowa, rozmowy brexitowe, zadania bazodanowe (zamiast: myjnia bez dotyku, rozmowy o brexicie, zadania na bazach danych) mocno rażą i to nawet osoby poniżej 30. roku życia. Jak rozmowy mogą być jakieś, a nie o czymś? Wydaje się, że te konstrukcje (z użyciem przymiotników zakończonych na -owy) są bardzo sztuczne.
Dawid -
26.05.2023
Szanowny Panie,
bardzo dziękujemy za przesłaną opinię.
Opisane przez Pana konstrukcje z przymiotnikami zakończonymi na -owy są przejawem ogólnej tendencji rozwojowej współczesnej polszczyzny – tendencji do skrótu i kondensacji tekstu, por. np. zadania na bazach danych (4 wyrazy ortograficzne, 21 liter) versus zadania bazodanowe (2 wyrazy ortograficzne, 17 liter). Sufiks -owy pozwala seryjnie urabiać przymiotniki od podstaw rzeczownikowych. Jest obecnie najbardziej produktywnym wykładnikiem słowotwórczym w tej klasie derywatów.
Pisze Pan, że konstrukcje z tak utworzonymi przymiotnikami „mocno rażą” i „są bardzo sztuczne”. Wiele w tym racji, przy czym nie o brzmienie czy też estetykę tu chodzi, lecz – jak sądzę – o to, że spora część tego rodzaju określeń jest po prostu nieczytelna znaczeniowo. Brak w wypadku tego rodzaju przymiotników stałego, wyraźnie określonego związku z podstawą słowotwórczą, por. np. bufet *kolacjowy – poprawnie: bufet z daniami kolacyjnymi; infrastruktura *budynkowa – poprawnie: infrastruktura budynku; klamka *drzwiowa – poprawnie: klamka do drzwi; przepisy *breksitowe – poprawnie: przepisy związane z brexitem. Niektóre derywaty są wręcz wadliwie zbudowane, por. np. hol *spotkaniowy – poprawnie: hol przeznaczony do spotkań; materiał *czytaniowy – poprawnie: materiał przeznaczony do czytania; wieczór *graniowy (na wzór: wieczór filmowy, serialowy) – poprawnie: wieczór przeznaczony na grę/gry (komputerowe).
Nie oznacza to wszakże, że wszystkie określenia z przymiotnikami na -owy są nie do zaakceptowania. Określenia typu: akumulator bez obsługi czy myjnia bez dotyku nie są wcale bardziej przejrzyste znaczeniowo od konstrukcji akumulator bezobsługowy i myjnia bezdotykowa. Nie jest chyba też tak, że są rażące dla większości użytkowników polszczyzny, ponieważ szybka kwerenda internetowa pokazuje, że określenia te mają dziesiątki tysięcy wystąpień.
Łączę pozdrowienia
Adam Wolański
